ساعت 24 -کشور در بطن یک بحران بزرگ نقدینگی گرفتار شده است. تا چند سال پیش این بحران بیشتر دامنگیر صنایع زیرساختی و وزارتخانه‌هایی بود که به دلیل ارائه خدمات عمومی و کالاها و خدمات استراتژیکی نظیر برق گرفتار اقتصادی نامتوازن بودند. امروز، اما کسری بودجه و کمبود نقدینگی آنقدر ابعاد وسیعی پیدا کرده که عملا هر نوع هزینه تراشی برای دولت به یک بحران تازه تبدیل می‌شود.

آنچه امروز در بستر اقتصاد کلان کشور در حال رخ دادن است، خبر از کسری بودجه‌ای معادل نیمی از بودجه سالانه به دلیل افزایش هزینه‌های دولت در مقابله با کرونا، کاهش درآمدهای نفتی به دلیل تحریم، فشار بر تراز پرداخت‌ها و افت قابل توجه ذخایر ارزی و رشد بالای نقدینگی ناشی از آزاد سازی ذخایر قانونی می‌دهد. البته بدون شک افزایش پایه پولی به دلیل کسری بودجه، انتظارات تورمی بالا به دلیل مشکلات مالی دولت و افزایش نوسانات در بازارهای مالی به دلیل یادگیری‌های ایجاد شده هم در ایجاد این نگرانی جدی در خصوص کمبود نقدینگی در کشور بی تاثیر نبوده است.

حالا در این شرایط بحرانی باید به دنبال راهکاری برای حفظ ظرفیت‌های موجود بود. البته در کنار تدوین راهکارهای عملیاتی برای تغییر پارادایم‌ها و برون رفت از شرایط حاضر، ارائه راهبردهایی برای نجات صنایع و فعالان اقتصادی از باتلاق مشکلات پرتعداد در تامین نقدینگی است.

بررسی متغیرهای کلان اقتصاد ایران نشان می‌دهد از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۹۸ میزان نقدینگی در کشور ۲۲.۸ درصد و تورم ۲۰.۷ رشد داشته، این در حالی است که تولید ناخالص داخلی در همین مدت تنها ۲.۵۶ رشد داشته است. این متغیرهای نامتوازن در نهایت به ایجاد بی ثباتی و تلاطمات شدید مالی منجر شده است. اما آنچه در این شرایط به جذابیت بازار سرمایه کمک کرده و استفاده از آن را به عنوان یک راهبرد پیش روی ما قرار می‌دهد، افزایش رشد پایه پولی به موازات کاهش نرخ سود در سیستم بانکی بوده است.

در خصوص چرایی رشد بازارهای سرمایه باید گفت بازدهی بالاتر بازار سرمایه نسبت به بازارهای موازی مهمترین و موثرترین دلیل آن محسوب می‌شود. همچنین نبود فرصت مناسب در بازارهای موازی، رکود اقتصادی، فاصله گذاری اجتماعی، حمایت دولت و معاملات شفاف با نقد شوندگی بالا هم از جمله دیگر عواملی هستند که سرمایه‌ها را به سمت بازار سهام سوق دادند. در این میان تنوع صنایع قابل سرمایه گذاری، هزینه معاملاتی و مالیاتی پایین، امکان ورود با سرمایه اندک و سابقه تاریخی بازار سرمایه هم در این رشد بی تاثیر نبوده اند.

واقعیت این است که بازار سرمایه همواره بازدهی بیشتری نسبت به سایر بازارها داشته، اما فاصله این بازارها در سال ۹۹ بسیار شدیدتر شده است. آمارها نشان می‌دهد میزان بازدهی بورس در سال ۹۹ رقمی بالای ۹۹ درصد بوده، این در حالی است که میزان بازدهی ارز ۱۰ درصد، سکه ۲۱ درصد و مسکن منفی ۲.۱ درصد بوده است.بازارهای سرمایه حتی در شرایط کنونی که شیوع بیماری کرونا تمامی معادلات اقتصادی را بر هم ریخته و به ایجاد زیان افزوده برای فعالان صنعتی منجر شده هم باب تازه‌ای برای توسعه گشوده اند. در حقیقت اپیدمی کووید ۱۹ که در غالب موارد تعطیلی و خسارت برای صنایع و بازیگران اقتصادی به دنبال داشته، به دلیل کاهش تقاضای معاملاتی پول به دلیل محدودیت در معاملات بازار محصول و بازار مسکن، در بازار سرمایه به جذب بازیگران جدید با سرمایه‌های خرد منجر شد.

به علاوه در دوران شیوع کرونا و همزمانی آن با مخارج اول سال خانوارها، سرمایه‌های خرد و معطل خانوارها به بازار بورس منتقل شد و سرمایه گذاری در بازارهای موازی کاهش یافت. البته بدون تردید تبلیغ بازدهی بازار سرمایه و اعلام پشتیبانی دولت هم در استقبال مردم از این حوزه بی تاثیر نبوده است.

البته بدون شک رشد رشد بازارهای سرمایه با تهدیدهایی نظیر ضعف اقتصاد در جذب سرمایه‌های ایجاد شده در بازار سهام و احتمال انتقال آن‌ها به سایر بازارها و اثرات تورمی متعاقب آن و یا احتمال کند شدن رشد بازار سرمایه تا پیش از اوج گیری مجدد آن پس از افزایش نرخ ارز و حمایت‌های ناکارآمد دولت از بازار سرمایه مواجه خواهد بود. اما به هر حال می‌تواند نوسانات بازار سرمایه و سایر بازارهای موازی را با استفاده از ابزارهای مختلف مالی کنترل و مدیریت کرد.

مهمترین راهکارهای پیش رو برای مواجهه با این تهدیدها، انتشار اوراق و فروش سهام، تامین کسری بودجه، جذب بخشی از نقدینگی در دست عوامل اقتصادی و نیز جلوگیری از انتشار بی رویه پایه پولی و نقدینگی است.

بازارهای مالی علاوه بر اینکه به فرآیند تشکیل سرمایه کمک می‌کنند، قادرند ریسک‌ها را بین متقاضیان و دارندگان وجوه توزیع کرده و از طریق ایجاد روابط متقابل خریدار و فروشنده، قیمتی عادلانه تعیین کنند. ایجاد بازار ثانویه برای معاملات اوراق بهادار، کاهش هزینه معاملات و تخصیص سرمایه‌های موجود در جامعه به بخش‌هایی از صنایع و خدمات دارای مزیت نسبی هم از دیگر کارکردهای بازار سرمایه محسوب می‌شوند. واقعیت این است که در روزهای سخت کمبود نقدینگی و در سالی که با عنوان جهش تولید نامگذاری شده، بازارهای سرمایه مفری مناسب و امن برای نجات صنایع و تامین نقدینگی آن‌ها محسوب می‌شود. در حقیقت جهش تولید زمانی امکان پذیر خواهد بود که صنایع قادر به تامین نقدینگی مورد نیاز و ظرفیت سازی مضاعف از طریق بورس باشند.

منبع – نشریه ستبران ارگان سندیکای صنعت برق ایران