محمد نریما‌ن‌فرد

تحلیلگر حوزه نفت، گاز و پتروشیمی

اخیرا ایران طی اقدامی قدرت پتروشیمی خود را به‌رخ جهان کشید و همزمان با مرور تحولات ساخت طرح‌های جدید تولید اوره در صنایع پتروشیمی، موسسه گلوبال‌دیتا انرژی اخیرا با انتشار گزارش کوتاهی‌ اعلام کرده است: ایران با سبقت‌گرفتن از کشورهایی همچون آمریکا و چین به‌بزرگ‌ترین متانول‌ساز صنایع پتروشیمی جهان تبدیل شده است. به‌گفته مقامات وزارت نفت در امور پتروشیمی افزون بر طرح‌های جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی، ۳۴ طرح جدید در این صنعت تعریف شده است که با اجرای آنها، جایگاه ایران در جهان ممتازتر می‌شود. توسعه هوشمندانه صنعت پتروشیمی همزمان با توسعه حجمی و متناسب با تحولات جهانی موضوعی است که در کشور شکل گرفته تا افزون بر افزایش ظرفیت تولید، صنعتی پایدار و تاب‌آور در برابر آسیب‌ها داشته باشیم.

طرح‌های پیشران و خوراک ترکیبی مبتنی بر تفکر، تلاش، مهندسی و محاسبات دقیق بازار است که در حال‌حاضر فعال است. با اجرای طرح‌های پتروشیمی با خوراک ترکیبی، مجتمع‌ها از تک‌محصوله‌بودن عبور می‌کنند. طرح‌های توسعه صنعت پتروشیمی برای سال ۱۴۰۴ ریل‌گذاری شده است و زنده و فعال هستند؛ توسعه هوشمندانه صنعت پتروشیمی ایران می‌تواند ضمن تحقق ظرفیت ۱۰۰ میلیون تن برنامه ششم توسعه در سال ۱۴۰۰، صنعتی پایدار و تاب‌آور در برابر آسیب‌ها باشد. ایران پس از تحقق جهش سوم صنعت پتروشیمی و در سال ۱۴۰۴ براساس نقشه توسعه امروز عربستان، جایگاه نخست صنعت پتروشیمی را در منطقه خواهد داشت. افزون بر طرح‌های جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی ۳۴ طرح جدید با حجم سرمایه‌گذاری ۱۷‌میلیارد دلاری و با مجموع ظرفیت ۱۹‌میلیون تن تعریف شده است که امیدوارم با اجرای این طرح‌ها، جایگاه ایران ممتازتر شود. با توجه به‌رتبه نخست ایران در مجموع ذخایر نفت و گاز ایران در جهان، توسعه صنعت پتروشیمی با این میزان خوراک یک الزام است که تمرکز بر اجرای طرح‌های پتروشیمی با خوراک ترکیبی و طرح‌های پیشران بخشی از مسیر توسعه پایدار صنعت پتروشیمی است که در این صنعت تعریف شده‌اند. چهار طرح عظیم خوراک ترکیبی با مجموع سرمایه‌گذاری حدود ۱۱میلیارد دلار تعریف شده‌اند که ظرفیت صنعت پتروشیمی را ۱۱ میلیون تن افزایش خواهند داد و کلنگ عملیات اجرایی پتروشیمی ارغوان به‌عنوان نخستین طرح خوراک ترکیبی در ۱۷ مردادماه ۱۳۹۹ با سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی سازمان صداوسیما در عسلویه زده شد و دو طرح خوراک ترکیبی دیگر نیز از سوی هلدینگ خلیج‌فارس در عسلویه و یک طرح نیز از سوی هلدینگ نفت و گاز پارسیان در سیراف اجرا می‌شود. با اجرای طرح‌های پیشران نیمی از محصولات پرمصرف و مورد‌نیاز کشور در داخل تامین می‌شوند. طرح‌های پیشران در چهار شاخه متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن تعریف شده‌اند و این طرح‌ها رونق صنایع پایین‌دستی و افزایش اشتغالزایی را به‌دنبال دارد. در طرح جامع افزایش پروپیلن از مسیر متانول، سه طرح در عسلویه با عنوان طرح پارک پروپیلن عسلویه، سه طرح در امیرآباد شمال کشور، یک طرح در منطقه انزلی و یک طرح هم در اسلام‌آباد تعریف شده است که ظرفیت تولید حدود یک‌میلیون تنی کنونی پروپیلن را به‌سالانه ۴ میلیون تن خواهند رساند. حجم سرمایه‌گذاری و تناژ تولیدی در طرح‌های پایین‌دست زنجیره پروپیلن کم اما محصول تولیدی بسیار کیفی‌تر است و افزایش تولید پروپیلن توسعه قابل‌توجه صنایع پایین‌دست این زنجیره را در پی خواهد داشت.

  نقاط ضعف عربستان چیست؟  

خبرگزاری فرانسه در گزارشی نوشت؛ بر اساس گزارش دولت عربستان به‌دنبال بحران شیوع ویروس‌کرونا و کاهش قیمت نفت کسری‌بودجه این کشور در سال ۲۰۲۰ از ۵۰ میلیارد دلار به‌بیش از ۷۹ میلیارد دلار تا پایان سال افزایش یافته است. چندی پیش بود که اعلام شد، شهر هوشمند ۵۰۰ میلیارد دلاری، مزرعه خورشیدی ۲۰۰ میلیارد دلاری و میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در گاز و پتروشیمی از جمله موارد برنامه افق ۲۰۳۰ عربستان‌سعودی بودند که شاید بلندپروازترین برنامه اقتصادی جهان بود اما اکنون با سقوط قیمت نفت از هم پاشیده است. شرکت آرامکوی‌سعودی سال گذشته اعلام کرد سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری در پایانه LNG  پورت‌آرتور شرکت سمپرا انرژی را مسکوت خواهد گذاشت. همچنین سرمایه‌گذاری در پروژه پالایش و پتروشیمی ۲۰‌میلیارد دلاری در عربستان را به‌تاخیر می‌اندازد. علت این تصمیمات چیزی جز حفظ پول نبوده است. عربستان‌سعودی اخیرا ۲۹ میلیارد دلار کسری‌بودجه داشته و تولید ناخالص داخلی این کشور کاهش پیدا کرد و تدابیر ریاضت اقتصادی بازگشته‌اند. آرامکو باید سالانه ۷۵میلیارد دلار سود نقدی سهام به‌مدت پنج سال آینده به‌سهامدارانش پرداخت کند و برخلاف سایر غول‌های نفتی بین‌المللی، میزان سود پرداختی به‌سهامدارانش را کاهش نمی‌دهد زیرا سهامدار بزرگ این شرکت دولت عربستان و آرامکو منبع اصلی درآمد دولت این کشور است.

 به‌علت دخالت دولت در صنایع پتروشیمی، شرکت‌های خارجی تنها در طرح‌های مشارکتی شرکت می‌کنند. تاثیر منفی رکود اقتصادی چین بر صادرات عربستان‌سعودی نیز مزید بر علت است.

اوضاع و شرایط امنیتی کشور عربستان بعد از  حمله به یمن و احتمال حملات تلافی‌جویانه از سوی یمنی‌ها باعث عدم‌استقبای سرمایه‌گذاران خارجی از آن کشور شده است. افزایش هزینه طرح‌ها به‌دنبال افزایش هزینه‌های ساخت و تاخیر‌ها و کمبود خوراک ترجیحی گاز اتان از تهدیدات صنعت پتروشیمی سعودی‌هاست.

  مزیت‌های رقابتی ایران

رتبه نخست ایران در مجموع ذخایر نفت و گاز ایران در جهان.

وجود بازار مصرف کلان داخلی.

جمعیت کشور از بعد سرمایه انسانی و بازار مصرف و در مقابل ضعف نیروی انسانی در عربستان.

شرایط مناسب امنیتی کشور.

وجود نیروهای نخبه داخلی در صنعت پتروشیمی و ظرفیت فناوری دانشگاه‌های داخلی ایران.

سعودی‌ها در صنعت نفت و پتروشیمی با رویا‌پردازی غلو می‌کنند. به‌عنوان مثال گاز عربستان در درجه اول باید برای تولید‌ برق و آب‌شیرین‌کنی و... آن کشور استفاده شود، حال آنکه در این زمینه ایران به‌لحاظ طبیعی و منابع خود مزیت رقابتی دارد. مشکلات اقتصاد کلان این کشور نیز مزید بر علت است.

هم مرزی ایران با ۱۵ کشور همسایه و مهم‌تر از همه نزدیکی ایران به‌هند و چین به‌عنوان قطب‌های جدید پتروشیمی جهان و امکان برقراری خطوط دسترسی زمینی و دریایی با اروپا از طریق کشور ترکیه.

قرار گرفتن منابع نفتی و صنایع پتروشیمی ایران در سواحل دریایی.

  اقدامات موثر

سرمایه‌گذاری و تامین سرمایه به‌موقع طرح‌های پتروشیمی و پترو پالایشگاه‌ها، ارائه مشوق‌های تضمین‌شده در قیمت خوراک، رفع مشکلات اداری و اجرایی در راستای بحث‌های مالیاتی و... مرتبط با صنعت پتروشیمی کشور و ایجاد رابطه تنگاتنگ صنعت و دانشگاه جهت توسعه و تولید دانش‌فنی و توجه به‌توسعه طرح‌های پیشران پتروشیمی کشور، توسعه صنایع پایین‌دستی در جوار صنایع بالادستی پتروشیمی، پتروشیمی ایران را درجهان یکه‌تاز خواهد کرد. در این میان توسعه صنایع پایین‌دستی و افزایش ارزش افزوده صنعت با نگاهی آینده‌نگرانه به‌صنعت پتروشیمی که با تنوع محصولات تولیدی و تنوع در مشتریان همراه است می‌تواند کار‌ساز باشد.

به‌عنوان مثال هرچند جهان به‌سمت کاهش سوخت‌های فسیلی و تولید خودروهای هیبریدی پیش‌می‌رود ولی همزمان افزایش تقاضا برای پروپیلن و پلاستیک را در دنیا ایجاد می‌کند و اصولا هر تهدیدی در بازار می‌تواند منجر به‌فرصتی شود. سازمان‌ملل‌‌متحد اعلام کرده است انتظار می‌رود که جمعیت جهان در ۳۰ سال پیش‌رو دو میلیارد نفر رشد کند و از ۷ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر در حال‌حاضر به‌۹ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر در سال‌۲۰۵۰ افزایش یابد و این یعنی بازار پتروشیمی نیز به‌هم میزان رشد خواهد کرد.