معاملات الگوریتمی بورسها در سراسر جهان، از آمریکا و اروپا تا هند و چین و سنگاپور در حال بیرون راندن کامل معاملات سنتی و دستی است. سهامداران و شرکت‌‌هایی که هنوز نتوانسته‌اند با این روش‌ عمل ‌کنند، در حال خارج شدن از بازارهای مالی این کشورها هستند.

رقابت بین شرکت‌‌های سرمایه‌گذاری برای استفاده از این روش‌های مدرن بالا گرفته و معاملات الگوریتمی جزء جدایی ناپذیر بازارهای سرمایه شده‌‌اند.

اما در ایران، معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه یکی از معضلاتی است که هرچند وقت یکبار سهامداران را با نگرانی‌های جدی مواجه می‌کند. سهامداران بازار سرمایه معتقدند وجود چنین معاملاتی در بورس، یعنی نوعی تبعیض در انجام معاملات برای عده‌ای خاص و یا شرکت‌های خاص.

تعدادی از کارشناسان می‌گویند این نوع معاملات به دلیل اینکه در دسترس همه افراد و سهامداران مخصوصا سهامداران حقیقی و خرد قرار ندارد،‌ نوعی بی عدالتی است. اما از طرف دیگر، برخی صاحب نظران بازار سرمایه بر ضرورت توسعه معاملات الگوریتمی تاکید دارند و معتقدند این نوع معاملات عامل افزایش سطح کارایی بازار است.

در همین زمینه مجید عشقی، رییس سازمان بورس، معتقد است: الگوریتم‌ ها نقشی در روند معاملات بازار سرمایه ندارند و ادعاها در این مورد خلاف واقع است.

معاملات الگوریتمی چگونه کار می کند؟

در تعریف معاملات الگوریتمی یا معاملات خودکار گفته می‌شود: استفاده از برنامه‌های کامپیوتری برای ورود به سفارش‌های معاملاتی بدون دخالت انسان؛ به عبارت دیگر، این الگوریتم‌‌ها که اَلگو تریدینگ (Algorithmic Trading) هم نامیده می‌شوند، در زبان برنامه نویسی مجموعه‌‌ای از دستورهای مشخص شده در کنار هم برای انجام معاملات استفاده می‌کنند.

این معاملات به افرادی که از آن استفاده می‌کنند، به شدت کمک می‌کند علاوه بر شناسایی روندهای موجود در سهام، برای سهم‌ها نیز یک روند مشخص تشکیل دهند. به عبارت دیگر،

چرا معاملات الگوریتمی ممنوع شد؟

اول مهرماه 1399 و پس از 40 روز که از آغاز ریزش تاریخی بورس می گذشت، مسوولان سازمان بورس به منظور حفظ تعادل عرضه و تقاضا در بازار سرمایه و بازگشت ثبات به بورس، معاملات الگوریتمی برای تمامی سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی به جز بازارگردانان دارای مجوز در همه نمادهای معاملاتی بورس و فرابورس به شکل موقت معلق شد.

برخی کارشناسان می‌گویند معاملات الگوریتمی به دلیل ریزش بازار سهام متوقف شد و البته باید گفت در آن برهه زمانی این بهترین تصمیم برای بازار سرمایه بود. اما در فروردین ماه سال جاری ممنوعیت این معاملات برای همه شرکت ها و کارگزاری‌هایی که مجوز داشتند، برداشته شد.

به نظرمی رسد، سیاست گذاران و ناظر بازار سرمایه، برای رفع هیجان و ترس بازار، این معاملات را متوقف کردند و در بازارهای دنیا نیز معمولا الگوریتم ها تحت نظارت هستند تا خللی در روند بازار ایجاد نکنند.

نظارت سازمان بورس بر معاملات الگوریتمی

یکی از موضوعاتی که باید در کنار این معاملات الگوریتمی مورد توجه قرار گیرد، مساله نظارت بر این معاملات است. در صورتی که سازمان بورس بر شرکت هایی که اجازه فعالیت در این زمینه را داشته باشند، نظارت کند، سهامداران نیز می‌توانند امیدوار باشند، شیوه عمل این الگوریتم ها برای آنها ضرر و زیانی ندارد.

در همین زمینه دهقان مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس می گوید: الگوریتم ها می توانند بازار را تحت تاثیر قرار دهند. اما در آینده و با رشد صنعت IT نمی توان از نقش معاملات الگوریتمی در بازارسرمایه چشم پوشی کرد و قطعا معاملات الگوریتمی گسترش خواهد یافت و هرچند الگوریتم مزایای زیادی دارد، در عین حال معایب آن را نیز نباید نادیده گرفت. با این حال به هیچ عنوان موافق توقف معاملات الگوریتمی نیستیم و تلاش های زیادی در زمینه راه اندازی مجدد این نوع از معاملات داشتیم.

نکته قابل توجه این موضوع است که برخی از معاملات الگوریتمی قابل شناسایی و تشخیص نیستند. به زعم برخی کارشناسان، الگوریتم ها جزیی از بازار خواهند بود؛ اما باید ابزارهای نظارتی دقیقی را به کار گیریم تا این معاملات به کلیت بازار سرمایه ضربه نزند. به عبارت دیگر، در واقع نمی توان بدون برخورداری از ابزارهای نظارتی دقیق، بازار را مدیریت کرد. با توسعه بازار و ورود نقدینگی بیشتر، سیستم های نظارتی نیز باید به روز شوند.

کارکرد معاملات الگوریتمی

مدیریت تعداد کدهای زیاد با حجم کم، مدیریت یک کد با حجم بالا مانند شرکتهای بزرگ سرمایه گذاری و صندوق های سرمایه گذاری، استفاده ناشران یا صندوق های بازارگردانی از الگوریتم برای ایجاد نقدشوندگی در بازار و استفاده توسط سهامداران حقیقی مهمترین کارکردهای معاملات الگوریتمی است. همچنین معاملات الگوریتمی می‌تواند به چرخش و مدیریت سبد، سبدگردان ها کمک کند. البته در زمان صعود بازار، متاسفانه سبدگردان ها به دلیل تمایل مردم به سرمایه گذاری مستقیم، استفاده چندانی از الگوریتم ها نکردند.

برخی کارشناسان می‌گویند، راه اندازی معاملات الگوریتمی برای سهامداران خرد باید توسط مسوولین سازمان بورس پیگیری جدی شود، اما شرایط، ضوابط و مقررات خاصی برای راه اندازی آن لازم است. قطعا افزایش حجم معالات، رشد نقدشوندگی و افزایش ارزش معاملات از مهمترین نتایج استفاده از معاملات الگوریتمی خواهد بود.

این الگوریتم‌ها که می ‌توانند بیش از یکی باشند، برای انجام معاملات بررسی‌ های لازم را از جنبه ‌های گوناگونی مانند زمان ‌بندی، قیمت و حجم روی سفارشات و وضعیت بازار انجام داده و تصمیم می ‌گیرند. این امر کمک می‌ کند تا بازار سرمایه به روشی اصولی ‌تر و به دور از دخالت احساسات انسانی پیش رود که یکی از نتایج آن بالارفتن نقدینگی در بازار است.

به نظر می رسد معاملات الگوریتمی می تواند تا حدود زیادی مشکلات فعلی بورس را برطرف کند. اما این موضوع باید در کنار نظارت جدی بر انجام این مدل معاملات باشد تا سهامداران خرد در این زمینه متضرر نشوند.