الهه ظفری / تحلیلگر بازار سرمایه

روانکارها به دو دسته کلی روغن‌های مخصوص خودرو و روغن‌های صنعتی تقسیم می‌شوند و حمل‌ونقل مبتنی بر موتورهای احتراق داخلی، بزرگ‌ترین بخش تقاضای روانکارهاست. روغن‌های نهایی براساس کیفیت به پنج‌دسته‌ (از یک تا پنج) تقسیم می‌شوند. هرچه سیستم موتور وسیله نقلیه پیشرفته‌تر باشد، به گرید‌های بالاتر روغن‌موتور نیاز پیدا می‌کند. در حال حاضر، بیش از ۷۰درصد تولید روغن‌ها در دنیا مربوط به گریدهای یک و دو است. در ایران اکثر محصولات تولیدی شرکت‌ها جزو گروه‌یک هستند. روانکارها به دلیل بهبود عملکرد مکانیکی موتورها با احتراق داخلی جزو محصولاتی به شمار می‌روند که به‌سرعت در حال تکامل بازار هستند. تعویض روغن‌خودرو در بازه‌های زمانی متناوب، یکی از مهم‌ترین موارد برای به حداکثر رساندن طول عمر وسایل نقلیه است که این موضوع به نوعی از تقاضای پایدار این محصول حمایت می‌کند. به طور کلی در دنیا ظرفیت تولید روغن‌های گرید یک تا سه، ۷۵درصد ظرفیت اسمی است؛ هرچند عرضه آنها نسبت به تقاضا بیشتر است.

4 copy

براساس آخرین آمار موجود از بازار روغن‌های نهایی، ظرفیت تولید گروه‌های دو و سه روانکارها با رشد روبه‌روست؛ اما در خصوص گروه اول روند تولید کاهشی برآورد می‌شود؛ زیرا تقاضای روغن‌ها، با توجه به بهبود کیفیت خودروهای تولیدی در دنیا به سمت محصولات با کیفیت بالاتر است.

 رشد تقاضای جهانی روغن‌موتور

بیشترین تقاضای روغن‌موتورها مربوط به منطقه آسیاست و پس از آن آمریکای‌شمالی و اروپا قرار دارند. مهم‌ترین عامل رشد تقاضای بازار روغن‌های نهایی در سال‌های گذشته، میزان گسترش و استفاده از وسایل نقلیه در دنیا بوده است. برهمین اساس، یکی از تهدید‌های جدی بازار روانکارها گسترش استفاده و توسعه بازار خودروهای الکتریکی است که درحال حاضر به دلیل افزایش بی‌سابقه نرخ انرژی در دنیا، تقاضای این خودروها به طور قابل‌توجهی افزایش پیدا کرده است.

 روانکاری در ایران

منطقه خاورمیانه در تجارت روغن پایه نقش قابل‌توجهی ایفا نمی‌کند؛ ولی ایران در این منطقه بازیگر اصلی به حساب می‌آید. ایران به دلیل در اختیار داشتن نوع انحصاری (نفت‌رافینیتی) تنها تولیدکننده یک محصول نفتی به نام «لوب‌کات» در سطح منطقه خاورمیانه است؛ به طوری که برخی از کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج‌فارس نیز با وجود ساخت پالایشگاه‌های متعدد نفت، هیچ‌گونه ظرفیتی برای تولید لوب‌کات ندارند. بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان لوب‌کات کشور، پالایشگاه‌های تهران و اصفهان هستند. روانکارها حدود یک‌درصد تقاضای نفت را به خود ختصاص داده‌اند. در واقع، لوب‌کات یکی از برش‌های نفتی است که از پالایشگاه‌های نفت‌خام تامین شده و جزء اصلی و ماده اولیه تولید روغن‌موتور است، به طوری که حدود 85 تا 95‌درصد روانکارها را تشکیل می‌دهد. لوب‌کات واردشده به چرخه تولید روانکارها در واحد فورفورال مواد آروماتیکی خود را از دست می‌دهد و در واحد موم‌زدایی پس از گرفته‌شدن وکس از آن به روغن‌پایه تبدیل می‌شود. روغن پایه در واحد بلندینگ در ترکیب با مواد افزودنی ارتقادهنده به انواع روانکارهای نهایی تبدیل می‌شود. در حال حاضر، در ایران چهار پالایشگاه نفت‌پارس، بهران، ایرانول و سپاهان از لوب‌کات حاصل از نفت‌خام، روغن‌های دست‌اول تولید می‌کنند.

در ایران، روغن نهایی و روغن‌پایه از مهم‌ترین محصولات سبد فروش شرکت‌ها هستند. بیشترین سهم صادراتی این صنعت مربوط به روغن پایه است. به‌جز روانکارهای نهایی که در داخل کشور به فروش می‌رسند، سایر محصولات این شرکت‌ها مثل پارافین و اکسترکت اکثرا جزو سبد صادراتی نیز هستند. در بخش بهای تمام‌شده، لوب‌کات مصرفی این شرکت‌ها از پالایشگاه‌های داخلی تامین شده؛ اما سایر مواد افزودنی بهبوددهنده روغن‌های موتور به صورت وارداتی تامین می‌شوند. خوراک دریافتی شرکت‌های تولیدکننده روغن نهایی براساس نرخ دلار و قیمت روز نفت‌کوره خلیج‌فارس تعیین می‌شود. این در حالی است که نرخ فروش این محصولات براساس قیمت‌گذاری دستوری سازمان حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده تعیین می‌شود. برهمین اساس، در صورت افزایش قیمت نفت و نرخ مواد اولیه مصرفی، تا دریافت مجوز افزایش نرخ فروش، به‌ویژه در شرکت‌هایی که‌ درصد فروش داخلی بیشتری دارند، شاهد کاهش حاشیه سود خواهیم بود.

 وضعیت تولیدکنندگان داخلی روغن‌موتور

شرکت‌های داخلی تولیدکننده روغن‌موتور پس از آخرین افزایش نرخ در آبان‌ماه سال 1399 تنها یک‌بار در تیرماه 1400 مجوز افزایش نرخ دریافت کرده‌اند. براساس نمودار مقایسه نرخ فروش شرکت‌ها نوسانات ماهانه مشخص شده است. این درحالی است که طی ماه‌های اخیر با افزایش بی‌سابقه قیمت نفت، نرخ لوب‌کات معامله‌شده در بورس‌کالا به شدت افزایش پیدا کرده؛ اما هنوز مجوز افزایش نرخ فروش روانکارها صادر نشده که این موضوع همان‌طور که در نمودار مشخص شده، باعث کاهش نسبت نرخ فروش روغن گرید یک به لوب‌کات براساس دیتای بورس‌کالا بوده است. به همین منظور انتظار می‌رود با ادامه‌دار ماندن نرخ خوراک دریافتی این شرکت‌ها در سطوح فعلی و همچنین با توجه به تورم انتظاری در سایر بخش‌های بهای تمام‌شده، افزایش نرخ جدیدی در سال‌جاری برای این شرکت‌ها اعلام شود.

 روانکارهای برتر بازار سهام

بیشترین ظرفیت اسمی در صنعت روانکارهای داخلی به ترتیب متعلق به نفت سپاهان، ایرانول، بهران و پارس است. به‌جز نفت بهران که تمرکز اصلی سبد محصولی آن روی روغن‌های نهایی است، باقی شرکت‌ها بیشترین سهم را در سبد تولید روغن‌پایه دارند و در این بین نفت سپاهان بیشترین روغن پایه را تولید می‌کند. شرکت‌های نفت‌سپاهان و نفت‌پارس حدود 50  درصد از درآمد فروش خود را از صادرات کسب می‌کنند. بیشترین فروش داخلی نیز به ترتیب متعلق به نفت ایرانول (75درصد) و نفت‌بهران (70درصد) است. حاشیه سود ناخالص صنعت روانکار در 9ماه سال 1400 بین 28تا 30‌درصد بوده است. با توجه به افزایش حدود 70درصدی نرخ لوب‌کات براساس معاملات فروردین سال‌جاری نسبت به میانگین 9ماه سال گذشته، شرکت‌های این صنعت برای حفظ حاشیه سود سال گذشته به دریافت مجوز افزایش نرخ فروش نیاز خواهند داشت.