شروين شهرياري*
*پرسش از آقاي خرم شاهگل از طريق پست الكترونيك: در روزهاي اخير مشاهده مي‌شود كه با انتشار خبر افزايش سرمايه، سهام شركت مربوطه مورد استقبال شديدي قرار مي‌گيرد. توجيه اين مساله چيست و آيا شركت در افزايش سرمايه‌ها را در اين شرايط توصيه مي‌كنيد؟

پاسخ: از منظر كلي، تصمیم به افزایش سرمایه، اقدامی مثبت در راستای تامین منافع آتی سهامداران است زیرا منابع مالي جديد غالبا در راستای یک طرح توجیهی خاص جهت رشد تولید و سودآوری شرکت مصرف مي‌شود. این اقدام از آنجا که افق رشد سودآوري را برای شرکت تصویر می‌کند، معمولا استقبال سرمایه‌گذاران و رشد P/E سهم را در پی دارد. با اين حال، در مواجهه با افزايش سرمايه‌ها چند نکته بايد
مد نظر سهامداران قرار گيرد؛ نخست اینکه برخی شرکت‌ها به واسطه عدم توانایی در پرداخت سود نقدی و ترکیب نامناسب دارایی‌ها و بدهی‌ها (ساختار ترازنامه) به اجرای افزایش سرمایه‌ روی مي‌آورند که تنها باعث رقیق شدن قيمت سهم بدون ايجاد هرگونه ارزش افزوده مي‌گردد كه طبيعتا مطلوب سهامداران نيست. همچنین، برخی شرکت‌ها با توجيه ناكافي اقدام به اجراي افزایش سرمایه مي‌کنند كه منجر به ايجاد ارزش افزوده مورد انتظار براي سهامداران نمي‌شود؛ از اين رو مطالعه دقيق جزئيات مستندات افزايش سرمايه شركت‌ها (كه چندي قبل از برگزاري مجمع فوق‌العاده در سايت كدال به طور تفصيلي منتشر مي‌شود) مورد توصيه است.
*از سوی دیگر، اجرای افزایش سرمایه قاعدتا مستلزم رشد P/E سهم است. به عنوان مثال سهمی با قیمت 500 تومان را در نظر بگیرید که سود پس از كسر ماليات هر سهم را 100 تومان به بازار اعلام کرده است (P/E=5) . پس از اجرای افزایش سرمایه 100‌درصدی از آنجا که این اقدام تاثیر فوری در رشد سودآوری شرکت ندارد، از لحاظ تئوریک سود خالص خود را 50 تومان به ازای هر سهم (با سرمایه دو برابر) به بازار اعلام مي‌كند. در چنین حالتی اگر سهم با P/E قبلی (5) بازگشایی شود، قیمت آن 250 تومان و حق‌تقدم آن نیز 150 تومان قیمت مي‌خورد، بنابراین کل دارایی سهامداری که در افزایش سرمایه شرکت نموده است از 500 تومان به 400 تومان به ازاي هر سهم کاهش می‌یابد. این در حالی است که برای برقراری توازن بین دارایی‌های سهامدار قبل و بعد از افزایش سرمایه، این سهم باید در حقیقت به قیمت 300 تومان بازگشایی شود (P/E=6) .
در شرایط رکودی اغلب سناریوی اول تحقق می‌یابد، یعنی بازار پس از اجرای افزایش سرمایه دلیلی بر رشد فوری P/E نمی‌یابد و به همین جهت در صورتی که بازگشایی نماد با تعدیل مثبت EPS از سوی شرکت همراه نشود، معمولا سهامداران در کوتاه مدت در فرآیند افزایش سرمایه متضرر می‌شوند. به همین جهت برخی سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند تا قبل از برگزاری مجمع فوق‌العاده، سهام خود را در بازار به فروش برسانند تا بعد از انجام مراحل افزایش سرمایه سهم را مجددا خریداری کنند.
اما در بازارهاي رو به رشد (مانند شرايط فعلي) عكس اين اتفاق روي مي‌دهد؛ به اين معنا كه پس از اجراي افزايش سرمايه در اثر غلبه خوش‌بيني سرمايه گذاران و اميد به آينده معمولا P/E به آساني رشد مي‌كند و همين مساله موجب انتفاع سهامداران مي‌شود. علاوه بر موارد فوق، مساله زمان در اجراي افزايش سرمايه‌ها حائز اهميت كليدي است.
در شرايط فعلي، از زمان تصميم‌گيري براي تامين منابع از طريق افزايش سرمايه (به ويژه از محل آورده نقدي و مطالبات سهامداران) تا زمان عملياتي شدن آن، حدود 8 تا 9 ماه زمان مورد نياز است. اين در شرايطي است كه عمده شركت‌ها اعلاميه پذيره‌نويسي را با استفاده از روش سنتي ارسال نامه يا پست سفارشي به سهامداران اعلام مي‌كنند كه محدوديت‌هايي دارد، زيرا آدرس‌ سهامداران به صورت كامل در دسترس امور سهام شركت‌ها قرار ندارد و هزينه اين اقدام براي شركت‌هاي پرسهامدار قابل توجه است.
از سوي ديگر، وجوه حق‌تقدم‌هاي استفاده نشده سهامداران و سهام قابل معامله جديد هم تقريبا يك سال بعد از تاريخ افزايش سرمايه آزاد مي‌شود كه با در نظر گرفتن نرخ سود بانكي، كاهش 20 درصدي ارزش سرمايه را به همراه خواهد داشت. به اين ترتيب مشاركت در فرآيند طولاني افزايش سرمايه براي سهامداران كوتاه‌مدت و ميان‌مدت مناسب نيست؛ ولي براي سهامداران بلند مدت به شرط آنكه طرح توجيهي مناسبي براي اين اقدام وجود داشته باشد، رويداد مساعدي تلقي مي‌شود. در این میان شرکت‌هایی که می‌توانند بلاواسطه و به سرعت منابع جدید را در چرخه فعالیت خود وارد کنند (نظیر شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌ها، لیزینگ‌ها و...) از مزیت بیشتری برخوردارند. شرکت‌های تولیدی نیز باید بتوانند در یک دوره زمانی مشخص آثار ورود این منابع جدید را در صورت‌های مالی خود نشان دهند.
به عنوان یک معیار پیشنهادی مي‌توان گفت شرکت‌های تولیدی باید بتوانند در اولین سال پس از اجرای افزایش سرمایه، معادل ورود منابع جدید (مبلغ افزایش سرمایه) بر درآمد حاصل از فروش شرکت بیفزایند و این شاخص مي‌تواند به عنوان يك معیار حداقلي جهت ارزیابی کارآیی مدیریت در جهت استفاده از منابع جدید مد نظر قرار گيرد.
*پرسش بدون ذكر نام از طريق پست الكترونيك: در افزايش سرمايه اخير شركت ملي مس نتوانستم به موقع نسبت به تكميل فرم مربوطه اقدام كنم. در خصوص نحوه اقدام بعدي مرا راهنمايي كنيد.
پاسخ: افزایش سرمایه شرکت‌ها به روش‌های مختلفی از محل سود انباشته، ‌اندوخته طرح توسعه، آورده نقدی و مطالبات سهامداران، صرف سهام و ... صورت می‌پذیرد که برای اطلاع از مراحل قانونی هریک، باید به مواد قانون تجارت مراجعه کرد. اما در این پرسش، منظور نوعی از افزایش سرمایه است که منابع آن از محل مطالبات یا آورده نقدی سهامداران تامین شده است. اجرای این نوع افزایش سرمایه مستلزم انتشار گواهی حق‌تقدم شرکت در افزایش سرمایه برای اشخاصی است که در زمان مجمع فوق العاده، سهامدار شرکت بوده‌اند. در این حالت، گواهینامه حق‌تقدم برای سهامداران قبلی ارسال می‌شود. پس از آن، نماد معاملاتی سهم در بورس بازگشایی می‌شود.
در این مرحله طی مدت دو ماه امکان خرید و فروش حق‌تقدم نیز در تابلوی بورس وجود دارد. البته طبق قانون، هیات مدیره اختیار تمدید مهلت استفاده از حق‌تقدم را نیز خواهد داشت. در این دوره زماني، سهامدار قبلی می‌تواند مبلغ درخواست شده توسط شرکت را به حساب مربوطه واریز نماید (يا از مطالبات سود سهام قبلي استفاده كند) تا تعداد سهام او در شرکت مورد نظر، متناسب با میزان افزایش سرمایه افزایش یابد. به اين ترتيب سهامدار باید به ازای هر سهم جديد مبلغ یک هزار ریال (که همان ارزش اسمی‌ سهام است) را نزد شركت تاديه نماید (از محل واريز نقدي يا مطالبات) یا اینکه حق‌تقدم را به قیمت بازار به فروش برساند تا خریدار جدید فرصت مشاركت در افزایش سرمایه را پیدا کند.
در برخی مواقع، سهامداران مایل به استفاده از حق‌تقدم شرکت در افزایش سرمایه نیستند؛ ولی حق‌تقدم را در بازار در مهلت قانونی به فروش نمی‌رسانند. در چنین مواردی براساس قانون، شرکت به نمایندگی از این سهامداران اقدام به عرضه حق‌تقدم استفاده نشده می‌کند.البته این اقدام پس از پایان مهلت پذیره نویسی صورت می‌پذیرد؛ به نحوی که نماد معاملاتی حق‌تقدم چندي بعد مجددا برای عرضه برگه‌هاي استفاده نشده بازگشایی می‌شود. پس از طی این مرحله و فروش همه حق‌تقدم‌هاي باقيمانده، شرکت اقدام به استعلام از بانک نموده و براساس ماده 163 قانون تجارت، اقدامات لازم برای ثبت افزایش سرمایه را انجام می‌دهد. پس از انجام این مراحل، سهامدارانی که حق‌تقدم ایشان توسط شرکت در بازار به فروش رسیده، دارای مطالباتی متناسب با ارزش فروش حق‌تقدم استفاده نشده خواهند بود که می‌توانند با مراجعه به شرکت، مطالبات خود را به صورت نقدی از طریق شبکه بانکی دریافت کنند.