از این که بگذریم، در خرید و فروش قراردادهای آتی لزومی به پرداخت کل مبلغ قرارداد نیست و درصد کمی از مبلغ معامله به عنوان "وجه تضمین" در هنگام معامله از طرفین خریدار و فروشنده اخذ می شود. این خصوصیت برای بسیاری از سرمایه گذاران جذاب است و "خاصیت اهرمی" قراردادهای آتی نامیده می شود. به معنی دیگر گر چه این قراردادها در واقع مشتق از دارایی پایه خود هستند، اما نوسان قیمت آنها به خاطر خاصیت اهرمی چند برابر دارایی پایه است و موجب می شود که سود بسیار زیادتر و در صورت زیان چندین برابر قیمت پایه ایجاد خسارت کنند. در واقع باید گفت که ریسک سرمایه گذاری در اوراق آتی از تمام اوراق بهادار دیگر بیشتر و سود آن نیز می تواند از سایر اوراق بهادار به مراتب بالاتر باشد. "اهرم" درصدی از سرمایه است که تحت عنوان سپرده تضمین برای معامله پیش خرید و یا پیش فروش اوراق سهام می پردازیم. در قالب ریاضی نسبتی از کل سرمایه است که در هنگام معامله پرداخت می شود، اما در صورت افزایش قیمت دارایی پایه رقم کل سرمایه است که سود می دهد و در صورت زیان، ارزش کل قرارداداست که کاهش می یابد و دارندگان اوراق آتی در قبال کل مبلغ قرارداد تعهد دارند.

در بیان یک مثال عددی، فرض کنیم یک آپارتمان را می خواهیم به قیمت صد میلیون تومان خریداری کنیم. بانک "X" موافقت کرده است که اگر بیست و پنج میلیون تومان آن را پیش پرداخت کنیم (25%)  هفتاد و پنج میلیون تومان بقیه را به ما وام خواهد داد. در این حالت ما از خاصیت اهرمی استفاده کرده ایم و با 25% کل مبلغ خرید توانسته ایم یک آپارتمان به مبلغ یکصد میلیون تومان خریداری نماییم که نسبت اهرمی ما چهار بر یک است.

حال فرض کنید قیمت این خانه 25% کاهش پیدا کند و ارزش آن به هفتاد و پنج میلیون تومان برسد. در این حالت گرچه ارزش کل سرمایه گذاری 25% کاهش یافته، اما ما معادل صد در صد سرمایه گذاری اولیه (پیش پرداخت) خود را از دست داده ایم.

حال اگر ارزش این آپارتمان 25% افزایش یابد و به صد و بیست و پنج میلیون تومان برسد در واقع سرمایه گذاری ما معادل صد در صد ارزش سرمایه گذاری اولیه سود حاصل خود نموده است.

بازارهای آتی تسهیلات اهرمی دارند و در هنگام معامله و عقد قرارداد تنها درصدی از مبلغ کل پیش فروش یا پیش خرید پرداخت می شود و مابه التفاوت آن در هنگام سررسید قرارداد پرداخت می گردد. اما از آنجا که این قراردادها در بورس معامله می شوند وعرضه و تقاضای بازار زیاد است معمولا سرمایه گذاران قبل از رسیدن به تاریخ سررسید به سادگی در همان بازار قرارداد خود را به فروش می رسانند. در واقع سرمایه اولیه همیشه قادر است تا با اهرم پنج بر یک که به معنی 20% وجه تضمین اولیه است، تا پنج برابر معادل ارزش دارایی پایه، پیش خرید و یا پیش فروش سهم نماید.

بنابراین از آنجا که قراردادهای آتی نیاز به سپرده تضمین اندکی دارند، پس به لابد دارای اهرم مالی زیادی بوده که بالقوه می تواند منفعت یا زیان را چند برابر کند که ریسک قراردادهای آتی است. لذا سرمایه گذاران لازم است قبل از اتخاذ تصمیم برای راهبردهای ریسکی، دارای اطلاعات لازم و کافی از دارایی مورد معامله و اقتصاد کلان بوده و ابعاد زیان را کاملا مورد محاسبه پیشاپیش قرار دهند.

اجازه دهید یک مثال دیگر را مطرح نموده و میزان سود و زیان و ریسک قرارداد آتی را با خرید و فروش یک سهم واقعی بررسی و مقایسه کنیم.

سرمایه گذاری با بررسی و تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که سهم شرکت "x" به لحاظ افزایش تقاضا برای محصولات آن، می تواند از قیمت دویست تومان در نه ماه آینده به هر سهم سیصد تومان افزایش یابد. او می داند که قیمت یک قرارداد آتی که دارای ده هزار سهم با سررسید 1390.12.29 به قیمت دویست و پانزده تومان برای هر سهم در بازار بفروش می رسد:

اگر او بخواهد ده هزار سهم از قرار هر یک دویست تومان خریداری کند می باید دو میلیون تومان سرمایه گذاری کند و آنرا تا پایان سال نگه دارد تا قیمت سهم رشد کند. اما او همچنین می تواند یک قرارداد آتی (ده هزار سهم) را با مبلغ 20%  مبلغ کل قرارداد به عنوان تضمین اولیه با سررسید 1390.12.29 خریداری نماید که چنانچه سهم بالا برود در عمل هر دو استراتژی سودمند خواهند بود.

اگر سرمایه گذار درست تشخیص داده باشد و سهم خریداری کرده باشد:  

 سهم او از دویست به سیصد تومان افزایش یافته و او یک میلیون تومان سود می کند 1.000.000=10.000*100=(200-300). او یک میلیون سود برده است که بازده واقعی سرمایه او در واقع پنجاه درصد در پایان سال است:

 (1.000.000/2.000.000)*100=%50

اما چنانچه اوراق آتی خریده  باشد سرمایه گذاری اولیه او عبارت از است از 20% مبلغ کل معامله که معادل چهارصد و سی هزار تومان است اما او برای پیش خرید هر سهم دویست و پانزده تومانی داده است و لذا برای هر سهم هفتاد و پنج تومان سود بوده که برای یک قرارداد و اندازه ده هزارتایی 750,000=10,000*75 تومان در این حالت بازده واقعی سرمایه گذاری او یکصد و ده درصد است.

(750.000/430.000)*100=%174

در اینجا ملاحظه می گردد اگر سهم به سیصد تومان برسد بازده خرید آتی بیش از دو برابر بازده خرید سهام بوده است، زیرا با صرف چهارصد و سی هزار تومان به سودی معادل هفتصد و پنجاه هزار تومان دست یافته است که بازده ای 174% است و در واقع خاصیت اهرمی موجب سود بیشتر شده است.

حال فرض کنید که سهم دویست تومانی به صد و پنجاه تومان در پایان سال تنزل می یافت. اگر دویست هزار تومان سهام خریده بود.

در خرید سهام زیان       500,000- =2,000,000-1,500,000=150*10,000

در پایان سال در واقع پانصد هزار تومان خسران دیده بود. حال چنانچه قرارداد آتی خریده بود و مبلغ چهارصد و سی هزار تومان پرداخت کرده بود، هر سهم او (65=150-215) تومان زیان داشته که در مجموع هفتصد هزار تومان خسران است و در واقع بیش از 150% سرمایه اولیه را از دست داده است. اینجا نیز خاصیت اهرمی اوراق آتی زیان را چند برابر می کند.

به طور کلی هر بار که برای سرمایه گذاری از تسهیلات  اعتباری و نسبت های بدهی استفاده کنیم، دارای شرایط اهرمی هستیم. در بازارهای غرب استفاده از تسهیلات سپرده چند درصدی تضمین در اوراق آتی اجباری نیست و برخی سرمایه گذاران تمام وجه قرارداد را در همان ابتدا پرداخت می نمایند.

نویسنده : بورس 24،دکتر محمود گنابادی