مسکو دیگر از دولت اسد حمایت نمی کند
از یکی دو هفته پیش، موضوع احتمال تغییر موضع روسیه در قبال بحران سوریه و دست کشیدن این کشور از حمایت از دولت اسد، به یکی از مباحث محوری رسانه ای و تحلیلی تبدیل شده است. اینک سخنان یک مقام بلندپایه روسی نشانگر این است که این احتمال بیش از هر زمان دیگری به واقعیت نزدیک شده است.

به گزارش «تابناک»، همزمان با موفقیت های نیروهای مسلح مخالف اسد در گرفتن برخی مناطق و ادامه منازعه در سوریه، مسکو به طور رسمی احتمال پیروزی نیروهای مخالف در مقابل اسد را تأیید کرده است. 

شبکه خبری «راشا تودی» با انتشار گزارشی در این رابطه، به نقل از «میخائیل باگدانف»، معاون وزیر خارجه روسیه نوشته: «ما باید با حقایق روبرو شویم. روند کنونی نشانگر این است که دولت سوریه به طور پیوسته کنترل بخش رو به گسترشی از قلمرو خود را از دست می دهد. پیروزی مخالفان بعید نیست».

با این حال، باگدانف هشدار داده که بر اثر تداوم خشونت ها در سوریه، این کشور متحمل بیشترین آسیب ها خواهد شد.

وی گفته: «مبارزه شدیدتر خواهد شد و سوریه ده ها و شاید صدها هزار نفر از شهروندان غیرنظامی خود را از دست خواهد داد. اگر این بها برای کنار زدن رئیس جمهور از نظر شما پذیرفتنی است، ما چه کار می توانیم بکنیم؟ البته قطعاً این از نظر ما پذیرفتنی نیست».

وی در ادامه به انتقاد از «رفتار برخی شرکای روسیه» پرداخته که به سوریه سلاح ارسال می کنند و باعث می شوند شورشیان این کشور در استفاده از زور جدیت بیشتری پیدا کنند. به اعتقاد وی، این تحولات تنها به افزایش خشونت منحر می شود که در راه دستیابی به یک راه حل صلح آمیز برای بحران سوریه، مانع ایجاد می کند.

راشا تودی می نویسد پی برگزاری کنفرانس موسوم به «دوستان سوریه» در مراکش که طی آن کشورهای شرکت کننده، ائتلاف مخالفین سوری را به عنوان نماینده مردم این کشور به رسمیت شناختند، علاوه بر باگدانف، شماری دیگر از مقامات روس نیز نسبت به بدتر شدن وضعیت در سوریه اظهار نگرانی کرده اند.

«آلکسی پوشکوف»، رئیس کمیته روابط خارجی دومای دولتی روسیه می گوید: «شناسایی نیروهای مخالف سوریه به عنوان قدرت مشروع در این کشور، هرگونه امید به یافتن راه حل سیاسی را از میان برد. تنها گزینه در حال حاضر، جنگ است».

«سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه نیز در این رابطه گفته: «اکنون که ائتلاف مخالفین به عنوان تنها نماینده قانونی به رسمیت شناخته شده، به نظر می رسد ایالات متحده تصمیم گرفته تنها بر روی پیروزی مسلحانه این ائتلاف شرط بندی کند».

در همین حال، یک منبع نظامی- دیپلماتیک نیز به خبرگزاری «اینترفاکس» گفته در صورتی که اوضاع در سوریه به مرحله حساسی برسد، دولت روسیه آماده کمک به روس های حاضر در آن کشور است.

 وی اظهار داشته: «اگر اوضاع در سوریه وخیم شود، ما برنامه هایی برای خارج کردن روس های ساکن در این کشور داریم. پیش از هر چیز، ما انتقال از طریق دریا را مدنظر داریم که می تواند تحت حفاظت کشتی های نیروی دریایی انجام گیرد. از هواپیماهای وزارت شرایط اضطراری نیز می توان بدین منظور استفاده کرد؛ همان گونه که برای خارج کردن کارشناسان نفتی روسیه از عراق از آن ها استفاده شد».

به این ترتیب، به نظر می رسد روسیه این بار به طور جدی خود را برای سوریه پس از اسد آماده می کند و بر این باور است که روند جاری اوضاع، نخواهد توانست به باقی ماندن اسد در قدرت منتهی شود.

البته نمی توان این تصمیم را اقدامی یک شبه در نظر گرفت، بلکه اظهارنظرها و موضع گیری های مقامات روس از چند هفته پیش به این سو، این گمانه را تقویت کرده بود که روسیه آرام آرام موضع پیشین خود را رها کرده و رویکردی جدید در قبال بحران سوریه اتخاذ می کند. اخباری که از دیدار اخیر رئیس جمهور روسیه با نخست وزیر ترکیه منتشر شد نیز بیش از پیش بر این مدعا صحه گذاشت.

بر این اساس، روسیه که زمانی با ادبیاتی شدیداللحن و تهاجمی علیه هرگونه مداخله خارجی در سوریه و یا برنامه ای که صرفاً بر کنار گذاشتن اسد متمرکز باشد، موضع می گرفت، اکنون تنها به «انتقاد» از آمریکا و دیگر کشورهای غربی و نیز «برخی شرکای خود» نسبت به رفتارشان در سوریه اکتفا می کند.

این تغییر سیاست آشکار، بار دیگر این مسئله قدیمی را پیش می کشد که «روسیه تا کجا پای دوستان و متحدان خود می ایستد؟» 

در شرایطی که برخی در داخل بر این باورند که حمایت های روسیه از ایران بر سر برنامه هسته ای می تواند به عنوان عاملی توازن بخش در مقابل کشورهای غربی عمل کرده و به ایران فضای مانوری در مقابل غرب بدهد، الگوی رفتار روسیه در قبال سوریه می تواند به خوبی نمایانگر عمق رویکرد عملگرایانه این کشور و اولویت دادن صرف به منافع ملی خود – یا حتی اقتضائات سیاسی لحظه ای – باشد.
--------------------------------------------
ورود بحران سوريه به مرحله اي جديد
محمد علي سبحاني
يکي از مهم ترين مسائلي که از ابتداي آغاز بحران سوريه مطرح بود، منطقه اي شدن و فراگير شدن اين بحران بود. سوريه در منطقه حساس و ژئواسترات‍ژيکي واقع شده است و سر ريزشدن ناآرامي‌هاي آن به کشورهاي همسايه مي‌تواند منطقه را به طور کلي در بحران فرو برد. در روزهاي گذشته مجددا درگيريهايي بين مخالفان و هواداران دولت سوريه در لبنان رخ داد. از سه شنبه گذشته در جريان درگيري بين ساکنان شيعه جبل محسن و سني‌ها منطقه باب تبانه 19 نفر کشته شده اند. چنين درگيريهايي نگراني از بازگشت جنگ‌هاي داخلي لبنان را ايجاد مي‌کند.
تسري دادن بحران به لبنان يکي از اهرم‌هايي است که در اختيار دولت سوريه بوده است. در روزهاي گذشته شاهد هشدارهاي غرب به اسد در مورد استفاده از سلاح‌هاي شيميايي بوديم و همزمان موشک‌هاي ناتو در مرز ترکيه مستقر شدند. بدون شک استقرار موشک‌هاي ناتو در مرز ترکيه، به دليل نگراني از اقدام سوريه عليه ترکيه و منطقه اي کردن بحران داخلي خود است. نبايد فراموش کنيم که سوريه از کشورهايي است که در مسابقه تسليحاتي منطقه اي هميشه حرفي براي گفتن داشته و امکانات موشکي گسترده اي در اختيار دارد. اين وضعيت از اين رو موجب نگراني ترکيه مي‌شود که در صورت تشديد بحران در داخل سوريه و قرارگرفتن بشار اسد در آستانه سقوط، آخرين تيرترکش خود را به سمت ترکيه شليک کند؛ خصوصا اين که ترکيه مرکز اصلي تجمع و سازماندهي مخالفان اسد در منطقه است. اين اتفاق شايد بر اساس اين ارزيابي باشد که بحران سوريه به مراحل پاياني خود نزديک مي‌شود و بر اين اساس چنين نگراني در مورد اقدامات غير عقلاني دولت بشار اسد در پايان کار خود ايجاد مي‌شود.
با اين وجود نبايد تصور کرد که بشار اسد به راحتي دست‌ها را بالا مي‌برد. اگر نگاهي کلي تر به صحنه تحولات سوريه بيندازيم اينطور به نظر مي‌رسد که آينده سوريه کماکان نامعلوم است. درست است که مخالفين بشار اسد اهرم‌هايي براي تحت فشار قرار دادن حکومت سوريه در اختيار دارند، بشار اسد و نيروهاي حامي او هم برگه‌هايي در اختيار دارند که تاکنون از آن برگه‌ها استفاده نکرده اند؛ خصوصا با توجه به شرايط خاص سوريه و سابقه طولاني رژيم بعث در اين کشور. با اين حال آنچه مشخص است اين است که هم نبردهاي روي زمين و هم تحولات سياسي منطقه اي و بين‌المللي نشان مي‌دهند که بحران سوريه در حال ورود به فاز نهايي خود است. نشست مخالفين بشار اسد در دوحه به شکل گيري ائتلاف جديدي به نام «ائتلاف ملي براي نيروهاي مخالف و انقلاب سوريه» و انتخاب مُعاذ الخطيب به عنوان رهبر اين ائتلاف منجر شد. مُعاذ الخطيب، امام جماعت مسجد امويان در دمشق بود که کمتر از سه ماه قبل، از سوريه خارج شده بود و طبيعتا هم داراي ارتباطات گسترده و قوي تري در داخل سوريه بوده و هم مشروعيت بيشتري بين گروههاي داخلي سوريه داشته است. از سوي ديگر تعداد زيادي از گروه‌هاي فعال داخل سوريه در اين ائتلاف داراي نماينده هستند. بنابراين ائتلاف جديد در عرصه داخلي و نبردهاي روي زمين منجر به موفقيت‌هاي جديد براي معارضين بشار اسد شد. تشکيل اين جبهه در عرصه بين‌المللي هم تحولاتي را به دنبال داشت و سبب شد برخي کشورها اين ائتلاف را به عنوان نماينده قانوني مردم سوريه به رسميت بشناسند و به اين ترتيب امکانات بيشتري را در اختيار آن قرار دهند.
پس از اجلاس دوحه، دو هفته پيش، ‍ژاپن ميزبان نمايندگان 60 کشور جهان براي مذاکره پيرامون اعمال مجازات‌هاي اقتصادي عليه حکومت سوريه بود. در ترکيه هم گروههاي نظامي مخالف حکومت سوريه آرايش جديدي به نيروهاي خود دادند و در واقع کاري را که معارضين سوري در دوحه در شکل سياسي انجام داده بودند، در ترکيه در سطح عملياتي و سازماندهي نيروها انجام دادند. قرار است روز چهارشنبه نيز نشست گروه موسوم به «دوستان سوريه» در مراکش تشکيل شود تا ابزارهاي تضمين کننده مرحله انتقالي مورد بررسي قرار مي‌گيرند. اين حجم نشست‌ها و ابتکارات بين‌المللي نشان مي‌دهد که برنامه‌هايي در سطح بين‌المللي براي پايان دادن به وضعيت کنوني در سوريه وجود دارد. هرچند نمي‌توان به طور دقيق گفت که اين برنامه چيست ولي مي‌توان حدس زد که که حاميان مخالفان بشار اسد قصد دارند پول و اسلحه بيشتري را در اختيار مخالفان بشار اسد قرار دهند تا آنها بتوانند در نبردهاي زميني پيروزي‌هاي بيشتري به دست بياورند. به عنوان مثال چنانچه در روزهاي گذشته هم درگيري‌ها در فرودگاه دمشق تمرکز يافته است، تصرف اين فرودگاه مي‌تواند ضربه اي جدي به حکومت بشار اسد محسوب شود.
به هر حال از مجموعه تحولات ماههاي گذشته مي‌توان اين گونه استنباط کرد که نيروهاي معارض وضعيت بهتري هم در نبردهاي زميني و هم در عرصه بين‌المللي کسب کرده اند. اين مسئله منجر به اين شده که امکان سازش و مصالحه سياسي ميان دولت سوريه و مخالفينش از ميان برود. به عبارت ديگر با کشته شدن بيش از چهل هزار نفر و حجم درگيري‌هاي موجود، اميدها براي يافتن راه حلي سياسي از بين رفته است.
سخنان چند روز قبل نبيل العربي، دبيرکل اتحاديه عرب نيز در اين راستا ارزيابي مي‌شود که او با اشاره به اين که بحران سوريه به مرحله پاياني نزديک مي‌شود، کار اسد را رو به پايان دانست و اعلام کرد که مخالفين بشار اسد به نقطه اي رسيده اند که مي‌توان به آنها اعتماد کرد و اين مخالفين مي‌توانند مسئوليت اداره امور را در سوريه به عهده بگيرند.
هرچند هنوز تغييري جدي در موضع روسيه در قبال بحران سوريه ديده نمي‌شود ولي نشست سه جانبه وزيران خارجه روسيه و آمريکا و اخضر ابراهيمي، نماينده سازمان ملل و اتحاديه عرب در بحران سوريه اين احتمال را تشديد مي‌کند که روسيه هم به مکانيزيمي براي تغيير وضعيت در سوريه تن بدهد؛ خصوصا اين که روز به روز مخالفين تقويت مي‌شوند و وضعيت بقاي اسد در آينده سوريه دشوار تر مي‌شود.
بر اين اساس مي‌توان گفت که شرايط سوريه روز به روز پيچيده تر مي‌شود. استقرار موشک‌هاي ناتو در مرز ترکيه و سوريه گمانه زماني‌ها براي آمادگي غرب براي حمله به سوريه را تشديد کرده است ولي مخالفان داخلي بشار اسد همچنان با دخالت خارجي مخالفند و معتقدند چنانچه غرب اسلحه کافي و موثر، خصوصا سلاح‌هاي پيشرفته ضد هوايي در اختيار آنها قرار دهد، آنها مي‌توانند پيشرفت‌هاي سريع تري در عمليات زميني کسب کنند. در صورتي که مخالفان بتوانند اعتماد غرب را جلب کنند و به خصوص نگراني‌هاي ايجاد شده در مورد نفوذ القاعده در ميان مخالفين را از بين ببرند اين مسئله مي‌تواند تحقق يابد. بنابراين برخلاف تصوري که ايران و روسيه دارند که مسئله سوريه مي‌تواند به شيوه سياسي و با طرح مصالحه ميان دولت و مخالفين به پايان برسد، آنچه که بيش از پيش تعيين کننده سرانجام و آينده سوريه شده است راه حل‌هاي نظامي است. هرچند به دليل بن بست حقوقي ايجاد شده در شوراي امنيت تکرار سناريوي ليبي در سوريه چندان محتمل نيست ولي با توجه به تجهيز نيروهاي مخالف، نظامي شدن بحران روز به روز بيشتر مشاهده مي‌شود.
چنين مسئله اي البته مي‌تواند خطرات جدي براي منطقه هم به دنبال داشته باشد. چنانچه اشاره شد، سوريه در مقابل مي‌تواند به اقداماتي دست بزند و از جمله آنها کشاندن درگيري‌ها به لبنان است که در روزهاي گذشته نمونه‌هايي از آن ديده شد. البته ايران و حزب الله مي‌دانند که اين کار چه آثار سوء دراز مدتي مي‌تواند داشته باشد. لذا اگر چه ايران در ابتدا بي پروا از بشار اسد حمايت کرد ولي به مرور به اين نکته توجه کرده است که نبايد اين مسئله به چالشي طولاني مدت ميان شيعيان و اهل سنت دامن زند که در اين صورت به ضرر حزب الله در لبنان تمام خواهد شد.
برگزاري نشست موافقين و مخالفين بشار اسد در تهران نمونه اي از اين رويکرد مي‌تواند تلقي شود. هرچند به طور ملموس و عيني ديده نمي‌شود که اين اجلاس موفقيتي به دست آورده باشد ولي در مجموع به نظر مي‌رسد که با توجه به تداوم بحران در سوريه، روز به روز ايران بيشتر خود را آماده مي‌کند که در سياست خود در مورد سوريه تجديد نظر کند و با مخالفين حکومت سوريه وارد گفت وگو شود.
نبايد اين نکته را فراموش کرد که ايران، کشوري قدرت قدرتمند در منطقه و جهان اسلام است و هيچ کشور اسلامي نمي‌تواند آن را ناديده بگيرد. از سوي ديگر حزب الله نيز نيروي تثبيت شده اي در ميان نيروهاي مقاومت است. لذا سوريه که در هر صورت تضادهاي خود را اسرائيل حفظ خواهد کرد، نيازمند تعامل با اين دو نيروي مهم محور مقاومت است. يعني ايران بايد خود را آماده شرايط جديد در سوريه کند و به اين مسئله توجه کند که سقوط بشار اسد نه پايان جهان است و نه سقوط محور مقاومت. هر دولتي که در سوريه بر سر کار بيايد با توجه به شرايط سوريه و وضعيت مردم اين کشور نيازمند به همکاري با کشوري قدرتمند به نام ايران و نيرويي تثبيت شده در محور مقاومت به نام حزب الله است. مجددا بايد تاکيد کرد که سياست اوليه ايران مبني بر حمايت صريح و تمام عيار از دولت بشار اسد و تروريست خواندن مخالفين او اشتباه بوده و ضربه اي به سياست خارجي انقلابي ما در منطقه محسوب شده است. اين اتفاق موجب شد که نه فقط مردم سوريه بلکه ملت‌هاي عرب و مسلمان سياست خارجي ايران را در حمايت از جنبش‌هاي آزادي بخش منطقه به شکل جدي زير سوال ببرند.
به نظر مي‌رسد که ايران مي‌بايست تغيير رويکرد بازوي ديگر جريان مقاومت يعني حماس را در موضع گيري‌هاي خود در قبال سوريه درنظر مي‌گرفت. به عبارت ديگر شايد راه درست اين بود که ايران پس از اين که مي‌ديد بشار اسد به توصيه‌هاي ايران مبني بر دست زدن به تغييرات اصلاحي گوش نمي‌دهد، اعلام مي‌کرد که درست است که دولت سوريه سالها از مقاومت حمايت کرده و کارنامه موفقي در مبارزه با اشغالگري و حمايت از مردم فلسطين داشته است ولي اين موجب نمي‌شود که دولت سوريه حق داشته باشد دست به جنايت عليه مردم خود يا مخالفين داخلي خود بزند. ايران بايد اين موضع استراتژيک را حفظ مي‌کرد که نبايد حق مردم سوريه در تعيين سرنوشت خود ناديده گرفته شود و اين مردم سوريه، و نه هيچ قدرت خارجي هستند که آينده سوريه و حاکمان آن را تعيين مي‌کنند.
------------------------------------------------آمریکا نیز پایان زمامداری اسد را نزدیک می‌بیند

پس از پیمان آتلانتیک شمالی، یک مقام رسمی آمریکا نیز اعلام کرد که دوران زمامداری بشاراسد، رئیس جمهوری سوریه، به پایان خود نزدیک می‌شود.

یکی از سخنگویان وزارت امور خارجه آمریکا در این باره گفت: «ما فکر می‌کنیم شمارش معکوس پایان زمامداری رژیم اسد آغاز شده است.»

این سخنگو در ادامه گفت اگرچه نمی‌توان پیش‌گویی کرد، اما مخالفان مسلح سوریه تا کنون به پیشرفت‌های مهمی دست یافته‌اند و ارتش سوریه فشار خود را بر مردم این کشور افزایش داده است.

پیش‌تر آندرس فوگ راسموسن، دبیرکل ناتو، نیز اعلام کرده بود که بزودی رژیم اسد فرومی‌پاشد.