ابوذر نجمی/تحلیلگر اقتصادی

پیش از توافق هسته‌یی نظر بسیاری از کارشناسان بر این بود که پس از توافق، قیمت دلار کاهش خواهد یافت و هنوز هم عده‌یی هستند که نوید کاهش قیمت بعد از اجرای برجام و رفع تحریم‌ها را می‌دهند. اشتباه این تحلیل‌ها بر این اساس است که با رفع تحریم‌ها آرامش روانی بر بازار ارز بیشتر شده، ریسک آن کاهش پیدا می‌کند و سیل ورود دلارها به ایران باعث کاهش قیمت می‌شود. حتی عده‌یی هستند که منتظر دلار 2500تومانی در بازار ارز ایران هستند اما آنچه دیروز بیش از عوامل روانی و سفته‌بازی تعیین‌کننده نرخ ارز در بازار ایران است عرضه و تقاضای واقعی دلار است. عمده‌ترین محل عرضه دلار در ایران، ارز حاصل از فروش نفت است که توسط بانک مرکزی در قالب رسمی بانکی (ارز مبادله‌یی) یا با واسطه بعضی صرافی‌ها به بازار عرضه می‌شود که در واقع اساسی‌ترین ابزار بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز است. طی یک سال گذشته به واسطه کاهش درآمدهای نفتی ایران، مشکلات نقل و انتقال منابع آزاد شده و... منابع ارزی بانک مرکزی کاهش پیدا کرده لذا ابزار کنترلی بانک مرکزی با محدودیت مواجه شده است(البته این به معنای تایید این سیاست بانک مرکزی از جانب نگارنده نیست). از طرف دیگر توافق هسته‌یی سیگنال مثبتی را به تولیدکنندگان و بازرگانان داده که فعالیت خود را افزایش دهند و از آنجا که عمده مواد اولیه کارخانه‌های ایرانی و بخشی از محصولات مصرفی وارداتی است و نیاز به ارز دارد در نتیجه تقاضای بازرگانی ارز افزایش پیدا کرده است.  افزایش تقاضا از یک طرف و محدودیت منابع عرضه ارز از طرفی دیگر باعث افزایش نرخ ارز در بازار شده و ادامه پیدا کردن آن هم امری کاملا طبیعی است. اما این افزایش نرخ ارز تا چه نرخی خواهد بود؟ باید برگردیم به سوال بخش اول: چه دلیلی برای بالاتر نرفتن نرخ دلار وجود دارد؟ به طور عمده دو عامل بازدارنده برای بالانرفتن (یا به عبارت بهتر عدم جهش) نرخ ارز وجود دارد: عامل اول مساله انتخابات مجلس در پایان سال است که انگیزه اساسی دولت و فشار به بانک مرکزی نه تنها برای کنترل که برای پایین نگه داشتن نرخ ارز است. عامل دوم رکود حاکم بر بازار و افزایش موجودی انبار و مشکل نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی است. علاوه بر این عدم وجود سیاست روشن و شفاف از طرف بانک مرکزی مانع تحلیل دقیق و پیش‌بینی قابل اتکا برای حد بالای نرخ ارز است.
به طور کلی باید گفت آنچه این روزها و طی یکی دو ماه اخیر در بازار ارز ایران اتفاق افتاده نه تنها تحلیل پیچیده‌یی ندارد بلکه امری کاملا طبیعی است. چیزی که در این شرایط بسیار حساس و خطرناک است، مداخله بدون برنامه بانک مرکزی است که می‌تواند اوضاع را از کنترل خارج کند. کما اینکه شیوه مداخلات یکی دو ماه گذشته این نهاد نه تنها تاثیری در بازار نداشت بلکه صرفا باعث توزیع رانت و پرداخت هزینه بدون هیچ تاثیری بود.