مسعود زینلی

نادرقاضی پورعضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس - بتازگی در مصاحبه با خبرگزاری ملت با اشاره به مافیا در بورس، افزایش شمار کارگزاری‌های بورس را عامل مهمی در انحصارزدایی از بورس دانست. اما آیا کارگزاری‌ها انحصاری هستند یا امکان ورود برای افراد مختلف به این بازار وجود ندارد؟ آیا افزایش شمار کارگزاری سبب از بین رفتن مافیا در بورس می‌شود؟

حدود 107 کارگزاری اوراق بهادار از سازمان بورس و اوراق بهادار مجوز فعالیت دارند که از این بین 94 کارگزاری فعال هستند و بقیه فعالیت خاصی ندارند. براساس قانون، معامله‌گران (افرادی که با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار در کارگزاری‌ها مشغول به کار هستند) و کارگزاری‌ها با محدودیت‌های فراوانی برای معامله خود و اطرافیانشان در بازار سرمایه مواجه هستند. به همین دلیل درآمد قانونی کارگزاری‌ها تنها از طریق کارمزد معاملات بدست می‌آید. بنابراین هر چه مشتریان یک کارگزاری معاملات بیشتری داشته باشند، درآمد بیشتری نصیب آن کارگزاری خواهد شد. اشخاص حقیقی و حقوقی کارگزاری مطلوب خود را از بین شمار قابل توجهی کارگزاری انتخاب می‌کنند و هر زمان از خدمات یاد شده ناراضی باشند، می‌توانند کارگزار خود را تغییر دهند. بنابراین رقابتی منطقی برای ارایه خدمات در بین شرکت‌های کارگزاری همواره وجود دارد. حدود یک سال پیش برخی کارگزاری‌ها برای جذب مشتری بیشتر اقدام به کاهش کارمزد نمودند، برخی این اقدام را در راستای رقابت بیشتر و ارایه خدمات ارزان‌تر تلقی کردند، اما سازمان بورس مخالف این مدعا بود و جنگ قیمتی را برخلاف رقابت سالم قلمداد کرد. بر این اساس هیچ یک از کارگزاران نباید تخفیفی (بیشتر از آنچه قانون تعیین کرده است) در کارمزدهایشان لحاظ کنند و تنها برسر کیفیت و دامنه خدمات باید رقابت داشته باشند. بنابراین گرچه سازمان بورس و اوراق بهادار مجوز تأسیس کارگزاری جدیدی را به اشخاص حقیقی و حقوقی نمی‌دهد، اما شمار بالای کارگزاری‌ها، ادعای انحصاری بودن این صنف را رد می‌کند، زیرا اگر انحصاری در کارگزاری‌ها وجود داشت، بسیاری از مجوزهای کنونی غیر فعال نمی‌شد.

از طرفی دیگر اگر شخص حقیقی یا حقوقی بخواهد کارگزاری تأسیس کند، لازم نیست سازمان بورس و اوراق بهادر برای آن‌ها مجوز جدیدی صادر کند، بلکه می‌توانند مجوز کارگزاری را از بسیاری از کارگزاری‌های غیر فعال خریداری کنند. قیمت‌های بسیار پراکنده‌ای برای خرید مجوز کارگزاری در بازار مطرح است. قیمت‌های گفته شده از سه تا پانزده میلیارد تومان را در برمی‌گیرد. اگر چه این رقم‌ها بسیار بالاست، اما شرکتی که می‌خواهد وارد صنعت کارگزاری اوراق بهادار شود باید توان مالی بسیارخوبی داشته باشد، زیرا هزینه‌های ثابت کارگزاری بسیار زیاد است. هر چند خرید و فروش مجوز، رگه‌هایی از فساد را در دل خود دارد، اما باید دقت داشت که افزایش مجوزهای کارگزاری توسط سازمان بورس و اوراق بهادر نمی‌تواند موجب شفافیت بیشتر یا بهبود ارایه خدمات شود.

نکته مهم بعدی مربوط به اجرای دقیق قانون است. اگر قانون به صورت دقیق اجرا شود و کارگزاران هیچ نقشی در معاملات نداشته باشند و تنها به واسطه گری خود مشغول باشند، دیگر ابهامی در این زمینه نخواهد بود. اما اگر قرار باشد تخلفات گسترده در کارگزاری‌ها صورت بگیرد و کارگزاری‌ها مشتریان خود را به سوی برخی سهام رهنمود کنند، دیگر اضافه شدن مجوزهای جدید نمی‌تواند موجب شفاف‌سازی قلمداد شود. در واقع هر چه کارگزاری‌ها بیشتر شود، قدرت نظارتی سازمان بورس و اوراق بهادار کاهش خواهد یافت.