* ساناز صمدی- تحلیلگر بازار سرمایه

بیمه به عنوان یکی از اجزای بازار مالی، نقش مهمی در توسعه و رشد اقتصادی برعهده دارد. صنعت بیمه به عنوان یک نهاد مالی، از یک سو منجر به اطمینان و تسهیل فعالیت‌های اقتصادی و از سوی دیگر به عنوان یک موسسه مالی منجر به تقویت بنیه اقتصادی کشور می‌ شود.

این صنعت به عنوان یکی از شاخص‌های ارزیابی سطح توسعه یافتگی کشورها است. و جز صنایع تخصصی و البته پر ریسک بوده که شیوه مدیریتی آن بر پایه مدیریت ریسک است. از آنجا که اساس فعالیت بیمه‌گری مبتنی بر آمار و احتمالات بوده و هیچ قطعیتی در آن وجود ندارد، شرکت بیمه‌ای موفق‌تر و ماندگارتر خواهد بود که از یک سو بتواند با تکیه بر تخصص و تجربه نیروی انسانی خود برآورد مطمئن‌تری از ریسک‌های فعالیت خود داشته باشد و حق بیمه‌ها را دقیق‌تر محاسبه و دریافت کند، از سوی دیگر با روش‌های بهینه بازاریابی بیمه‌گذار را مجذوب و وفادار به شرکت نگه دارد.

با توجه به مطالب گفته شده و اهمیت ضریب نفوذ این صنعت درGDP کشور نگاهی به چند شرکت بورسی مهم این صنعت از منظر نسبت‌های مختلف به صورت مقایسه‌ای داشته باشیم:

1. توانگری

توانگری مالی نشان دهنده میزان آمادگی شرکت‌های بیمه از لحاظ مالی در مواجهه با حوادث غیرقابل پیش بینی است. از آنجایی که شرکت‌های بیمه مسئولیت پرداخت خسارات آتی بیمه گذاران را متعهد می‌شوند، باید همواره آمادگی پرداخت خسارات را داشته باشند. شرکت‌های بیمه ملزم هستند تا مبلغ پولی برای پوشش خسارات آتی ذخیره کنند. با این حال، شرکت‌های بیمه در دسته کسب و کارهای پرریسک به شمار می‌آیند و ممکن است حوادثی غیرقابل پیش بینی رخ دهد که بیشتر از مبلغ خسارت مورد انتظار بوده یا بر اثر سرمایه‌گذاری نادرست به وجود آید. بنابراین، حق فنی به رغم جنبه احتیاطی و آینده نگری که دارد، نمی تواند به تنهایی کافی به نظر برسد. توانگری مالی، منبع مازاد دیگری از سرمایه است که شرکت‌های بیمه را در رویارویی با حوادث غیرقابل پیش بینی و حمایت از بیمه گذاران یاری می‌کند.

 
 

در نمودار بالا توانگری 11 شرکت بیمه‌ای برای 4 سال متوالی آورده شده ‌است. همانطور که مشخص است توانگری بیمه پارسیان و سامان صعودی و توانگری بیمه ایران، ما و میهن کاملاً نزولی بوده است. همچنین توانگری بیمه ایران، دی و میهن در سال 94 زیر سطح مطلوب (زیر 100) بوده است که ازمیان این سه، بیمه ایران در سطح سه توانگری (50 تا 70) و بیمه‌های دی و میهن در سطح چهار توانگری قرار دارند. (10 تا 50).

شایان ذکر است شرکت‌های بیمه‌ای که در سطح سه قرار می‌گیرند موظفند علاوه بر اعلام برنامه ترمیم وضعیت مالی دو ساله به تفکیک هر سال، برنامه افزایش سرمایه برای ۲ سال آتی را نیز ارایه کنند و شرکت‌هایی که در سطح چهار قرار می‌گیرند باید برنامه ترمیم وضعیت مالی و برنامه افزایش سرمایه برای سال آینده ارائه و تمهیدات لازم جهت ارتقاء سطح توانگری خود را مشخص کنند. علاوه بر این بیمه مرکزی به استناد ماده ۱۲ آئین نامه توانگری، شرکت‌های بیمه مشمول را ملزم به انجام برخی از اقدامات فوری از جمله کاهش صدور بیمه نامه، عدم ارائه پاداش به مدیران و خودداری از سرمایه‌گذاری در بخش‌های کم بازده کرده است.

صنعت بیمه را می‌توان از جهات مختلف و از طریق نسبت‌های مختلف بررسی کرد. جدول زیر شامل مهمترین نسبت‌های این صنعت برای 12 شرکت بیمه‌ای در سال 94 است (که براساس سرمایه تنظیم شده است) که در ادامه به بررسی هر کدام از این نسبت ها خواهیم پرداخت.

 
 
 

        درآمد حق بیمه سهم نگهداری نشان‌دهنده توانایی شرکت در نگهداری و استفاده از سود حاصل از حق بیمه‌هایی که جذب کرده‌ است، چرا که در صورت واگذاری بخشی از این حق بیمه‌ها تنها کارمزد حاصل از واگذاری را دریافت خواهد کرد. بنابراین بیشتر بودن این نسبت نشان از توانایی بالای شرکت بیمه‌ای دارد. همانطور که در جدول بالا مشخص است بیمه میهن، اتکای، اتکام و دانا دارای بالا ترین نسبت‌ها هستند و بیمه ما کمترین درصد از این نسبت را دارد.

         هر شرکت بیمه یک بخشی از حق بیمه واگذاری خود را به عنوان درآمد کارمزد شناسایی می‌کند که هرچقدر این نسبت بیشتر باشد در اصل قدرت بالای چانه زنی آن شرکت در بستن قرار داد‌های اتکایی را نشان می‌دهد. با توجه به جدول بیمه ما، بساما و بپاس بالاترین میزان درصد‌ها را داشته‌اند به عبارتی شرکت‌هایی که کمترین درصد نگهداری حق بیمه را داشته اند بیشترین درصد کارمزد دریافتی را دارند که نشان از انگیزه این شرکت‌ها به واگذاری حق بیمه‌های دریافتی دارد.

         نسبت حق بیمه صادره به حقوق صاحبان سهام نشان دهنده ریسک شرکت در بازپرداخت خسارت وارده است. به عبارتی اگر اتفاق غیر قابل پیش‌بینی رخ دهد، توانایی شرکت در پرداخت هزینه‌ها چه مقدار است. با توجه به جدول بیمه دانا و آسیا بیشترین نسبت را دارند که دلیل اصلی این امر در این دو شرکت‌ عدم تجدید ارزیابی دارایی‌ها است. پایین بودن این نسبت نیز نشان دهنده این است که شرکت از ظرفیت‌های خود به طور کامل استفاده نکرده است.

        پرداخت هزینه اداری و عمومی کمتر در مقابل حق بیمه صادره می‌تواند نشان از کارایی و عملکرد مناسب پرسنل باشد و برعکس. اگر نگاهی به این 12 شرکت داشته باشیم متوجه عملکرد خوب بیمه پارسیان می‌شویم. گرچه میانگین این نسبت در کل صنعت حدود 10 درصد است، ولی این نسبت برای بیمه پارسیان در سال 94 معادل 6 درصد است. همچنین بیمه تعاون، سرمد و آرمان به ترتیب با داشتن 20، 17 و 16 بیشترین درصد از این نسبت را به خود اختصاص داده‌اند.

      بخش عمده درآمد شرکت‌های بیمه‌ای ناشی از سود حاصل از فعالیت بیمه‌ای و سود حاصل از سرمایه گذاری‌ها است، نسبت سود عملیاتی به حق بیمه صادره به نوعی نشان دهنده حاشیه سود عملیاتی شرکت است که هر چه بیشتر باشد نشان از عملکرد مناسب شرکت در درآمدزایی از حق بیمه‌های جذب شده دارد. اتکام و اتکای بیشترین درصد از این نسبت را دارند. در بین شرکت‌هایی که فعالیت اصلی آن‌ها جذب حق بیمه است نه اتکای به آن، ملت، دی و ما بیشترین حاشیه سود را دارند.

        فاصله زمانی بین دریافت حق بیمه و پرداخت خسارت در یک شرکت بیمه، ضرورت استفاده از وجوه نقد را دو چندان می‌کند، از این رو مدیریت سرمایه‌گذاری و وجوه نقد در شرکت‌های بیمه دارای اهمیت زیادی است و جز فعالیت‌های اصلی آن‌ها به شمار می‌رود. در بین شرکت‌های مذکور در جدول به ترتیب بیمه اتکای، اتکام و ما بیشترین حجم از دارایی‌های خود را سرمایه‌گذاری کرده‌اند ولی اگر نگاهی به نسبت سود حاصل از سرمایه گذاری‌ها به سود خالص بی‌اندازیم در می‌یابیم که آسیا، میهن و دانا به شدت وابسته به سود حاصل از سرمایه‌گذاری خود هستند، به گونه‌ای که اگر سود حاصل از سرمایه‌گذاری نبود این شرکت‌ها از محل سرمایه‌گذاری اصلی خود زیانده خواهند بود. بنابراین مهم‌ترین ریسکی که این دسته از شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ریسک ناشی از کاهش نرخ بهره بانکی است (کما اینکه زمزمه‌های سود 13 درصدی نیز شنیده می‌شود) چرا که سود حاصل از سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها را کاهش خواهد داد. در نتیجه بهترین حالت ایجاد تعادل بین سود حاصل از سرمایه‌گذاری و سود حاصل از فعالیت‌های بیمه‌ای است که شرکت‌های اتکام، اتکای و پارسیان عملکرد مناسب تری از این نظر داشته‌است.

       نسبت مطالبات به حق بیمه صادره بیمه ملت 105 درصد است که نشان دهنده عدم ورود نقدینگی متناسب با فعالیت بیمه ای به شرکت است. به عبارتی شرکت به اندازه حق بیمه هایی که طی یکسال تولید کرده طلب دارد.

        ضریب خسارت عبارت است از خسارت وارد شده به حق بیمه عاید شده که هرچه این نسبت در شرکتی کمتر باشد نشان از بهینه بودن پرتفوی آن شرکت دارد. شرکت های اتکای، اتکام، بساما و ما کمترین ضرایب خسارت و ملت و میهن بیشترین ضرایب خسارت را دارا هستند.

در پرتفوی شرکت‌های بیمه‌ای چه می‌گذرد؟

با توجه به جدول زیر رشته شخص ثالث بیشترین حجم بیمه تولیدی کشور را در سال 94 به خود اختصاص داده است این در حالی است که نسبت خسارت این رشته از سایر رشته‌ها خیلی بیشتر بوده و در خیلی از مواقع زیانده است. لازم به ذکر است دلیل اصلی این حجم بیمه تولیدی در این رشته قوانین حاکم بر این صنعت و عدم آزادی شرکت‌ها در جذب حق بیمه‌ها است. در حالی که در جهان بخش اعظمی از بیمه تولیدی مربوط به بیمه‌های عمر است که به نسبت سایر رشته‌های در دسترس حاشیه سود بالاتری دارد، اما بیمه شخص ثالث، درمان و بدنه اتومبیل حاشیه سود بسیار کمی دارند. در نتیجه شرکت‌هایی توانایی ساخت سود بالاتر را خواهند داشت که پرتفوی بهینه تری از رشته‌هایی با حاشیه سود بالاتر بسازند (مثل عمر، نفت، مهندسی، پول و...).

 
 
 

نمودار زیر نیز حق بیمه تولیدی و نسبت خسارت شرکت‌های بیمه‌ای را در سال 94 نشان می‌دهد. بیمه ایران با جذب 39 درصد از کل حق بیمه‌های تولیدی (23 میلیارد تومان) بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. البته لازم به ذکر است این شرکت به نسبت حق بیمه‌های تولیدی خسارت پرداختی بالایی نیز دارد که نشان از بهینه نبودن پرتفوی شرکت دارد (بخش اعظمی از پرتفو مربوط به بیمه شخص ثالث است). بیمه‌های پاسارگاد، کارآفرین و ما کمترین نسبت خسارت را داشته اند.

 
 
 
 

ذخایر

در شرکت‌های بیمه‌ای آن بخش از حق بیمه صادره که قابل انتساب به پوشش خطر در دوره مالی جاری باشد، به عنوان حق بیمه تحقق یافته و بخشی از آن که قابل انتساب به پوشش خطر پس از پایان دوره مالی جاری است به عنوان حق بیمه تحقق نیافته(ذخیره حق بیمه) شناسایی می‌شود. در پایان دوره مالی، حق بیمه تحقق یافته به عنوان درآمد حق بیمه در صورت سود و زیان و حق بیمه تحقق نیافته در ترازنامه و در بخش بدهی‌های شرکت گزارش می‌شود. بنابراین توجه به این که ذخایر به عنوان یک عامل کاهنده سود در شرکت‌های بیمه ای از اهمیت بالایی برخوردار است نگاهی به ذخایر شرکت‌های بیمه‌ای در سه رشته‌ی مهم (شخص ثالث، درمان و عمر) خواهیم داشت. لازم به ذکر است معمولاً این ذخایر براساس عملکرد واقعی سال‌های گذشته شرکت در نظر گرفته می‌شود.

با توجه به این که رشته‌های مذکور (به جز عمر) حاشیه سود بالایی برای شرکت‌ها ندارند، کم بودن سهم‌ آن‌ها در پرتفوی شرکت‌ها نشان از پتانسیل آن شرکت در جذب رشته‌هایی با حاشیه سود بالاتر دارد.

در جدول ذیل به بررسی ذخایر 10 شرکت بورسی در رشته شخص ثالث می‌پردازیم همانطور که مشخص است بخش اعظمی از پرتفوی بیمه های ملت، آسیا و میهن را رشته شخص ثالث تشکیل داده ‌است. (در جدول ذخایری که برای سال 95 محتاطانه در نظر گرفته شده اند با رنگ سبز و ذخایری که جسورانه برآورد شده اند با رنگ قرمز مشخص شده است). می‌توان گفت بیمه ملت و میهن ذخایر رشته‌ی شخص ثالث خود را محتاطانه و بیمه پارسیان جسورانه در نظر گرفته است.

 
 
  

در سال 94 حدود 31 درصد از حق بیمه‌های تولیدی مربوط به بیمه درمان بوده است. این رشته در بیمه‌های دانا، البرز و پارسیان به ترتیب 31، 25 و 25 درصد از پرتفوهایشان را تشکیل می‌دهد. در این بین بیمه البرز و ملت ذخایر به نسبت محتاطانه تری و بیمه‌های پارسیان و بپاس ذخایر جسورانه تری گرفته اند.

شایان ذکر است تنها 5 و 11 درصد از پرتفوی ملت و بپاس مربوط به درمان می‌شود.

 
 

  

رشته عمر و زندگی از دسته رشته‌هایی است که حاشیه سود معقولی دارند و در جهان حجم زیادی از حق بیمه‌های جذب شده را تشکیل می‌دهند. لازم به ذکر است 43 درصد از پرتفوی بیمه سامان و همچنین 28 و 18 درصد از پرتفو بیمه ما و ملت مربوط به این رشته است.

بیمه ملت، بپاس و ما ذخایر خود را برای سال 95 محتاطانه و بیمه‌های آسیا، پارسیان و دی ذخایر خود را کمتر از سال‌های گذشته دیده اند(جسورانه).

 
 
 
 

همانطور که اشاره گردید، رشته‌های نفت، زندگی، مهندسی، هواپیما، پول و... حاشیه سود نسبی بالاتری نسبت به رشته شخص ثالث، بدنه اتومبیل، درمان و.. دارند. لازم به ذکر است بیشترین حجم از پرتفوی اتکام مربوط به رشته‌های نفت(30 درصد)، آتش سوزی(22 درصد) و مسئولیت(14 درصد) است. همچنین بیشترین حجم از پرتفوی اتکای مربوط به آتش سوزی(37درصد)، نفت(33 درصد) و مهندسی(9 درصد) است. در نتیجه اتکام و اتکای پرتفوی سود سازتری نسبت به شرکت‌های دیگر که به طور مستقیم بیمه جذب می‌کنند دارند.

 

نتیجه‌گیری

با توجه به ساختار مالی و ذخایر پرتفوی شرکت‌های بیمه‌ای که پیش‌تر بررسی شد. شرکت‌های اتکام، اتکای، ما و بساما به لحاظ ساختاری از برتری نسبی برخوردارند. همچنین بیمه‌های اتکای، اتکام، بساما، ما و بپاس پرتفوی بهینه‌تری دارند. به عبارتی رشته‌هایی که در آن‌ها حق تولیدی بیشتری داشته‌اند از حاشیه سود بالاتری نسبت به سایر شرکت‌ها برخوردار بوده و همچنین ذخایر این شرکت‌ها در بودجه سال 95 محتاطانه‌تر برآورد شده‌است.