روند کم‌رمق معاملات بورس تهران در روز دوشنبه نیز ادامه یافت. هر چند شاخص کل بورس افزایش ۹۸ واحدی را تجربه کرد، اما همچنان رکود نسبی در سمت معاملات قابل مشاهده است به‌طوری‌که دیروز ارزش معاملات خرد سهام به ۱۱۹ میلیارد تومان رسید.
به گزارش صبحانه،در این شرایط بررسی روند کم‌رمق بازار در روزهای اخیر نشان از وجود ریسک سیستماتیک دارد؛ نگرانی از ریسک بازگشت تحریم‌ها به اقتصاد کشور به دنبال ابهامات موجود از نحوه واکنش رئیس‌جمهوری آمریکا به موضوع برجام در روز‌های آینده، فضای بازار را محتاط کرده است. در شرایط کنونی جدا از عدم توجه سرمایه‌گذاران به شرایط بنیادی، معامله‌گران نسبت به ریسک‌ سیستماتیک مزبور، واکنش‌های گوناگونی نشان داده‌اند.
 
این سرمایه‌گذاران با درجه ریسک‌پذیری مختلف در چهار دسته از جمله سهامداران با درجه ریسک‌گریزی بالا، کمتر ریسک‌پذیر، با ریسک‌پذیری متوسط و بسیار ریسک‌پذیر تقسیم می‌شوند. این گروه‌ها در تصمیم به فروش‌های خود و خروج از بازار یا ماندن و حتی اقدام به خرید بیشتر، رفتارهای گوناگونی نشان می‌دهند. برآیند این موضوع نیز در هر کدام از آنها منجر به متحمل شدن زیان، فروش بدون سود و زیان محسوس یا در نهایت کسب سود بالا شده است.

ریسک‌ها و فرصت‌ها
 
همان‌طور که گفته شد در شرایط کنونی مهم‌ترین ریسک غیراقتصادی نزدیک شدن به موعد تصمیم‌گیری رئیس‌جمهوری آمریکا درخصوص تمدید یا عدم تمدید تعلیق تحریم‌ها علیه ایران است. انتظار می‌رود مواضع دونالد ترامپ، نهایتا تا هفته آینده اعلام و مشخص شود. به این ترتیب دید مشخص‌تری از آینده خواهیم داشت. در واقع رئیس‌جمهوری آمریکا تا ۱۵ ژانویه فرصت دارد همزمان درخصوص دو مورد «پایبندی ایران به مفاد برجام» و همچنین «تمدید یا عدم تمدید تعلیق تحریم‌ها علیه ایران» تصمیم‌گیری کند.

هر چند در شرایط کنونی عمده کارشناسان و مقامات سیاسی معتقدند اتفاق جدیدی درخصوص برجام رخ نمی‌دهد و به احتمال قوی ترامپ تصمیم به تمدید تعلیق تحریم‌ها می‌گیرد، اما نکته این موضوع غیرقابل پیش‌بینی بودن رفتار رئیس‌جمهور آمریکاست. این امر سبب شده تا کارشناسان مزبور نتوانند در اظهارنظرهای خود با قاطعیت سخن بگویند و همچنان تردید در این موضوع مشاهده می‌شود.  در این میان مهم‌ترین عامل نگرانی میان فعالان بازار همین عوامل غیراقتصادی یاد شده است. حال با توجه به لحظه‌شماری برای صحبت‌های مزبور، مجدد شاهد بازگشت فضای نااطمینانی به بازار هستیم. این امر با نوسانات اندک شاخص و همچنین کاهش حجم و ارزش معاملات روزانه قابل رصد است. به ویژه آنکه در این شرایط معامله‌گران از بازگشت بازار به دوران قبل از برجام هراس دارند. این در حالی است که به نظر می‌رسد در شرایط کنونی توجه به عوامل بنیادی و پتانسیل بالای این مولفه‌ها نادیده گرفته شده و در پشت پرده‌ای از ابهامات غیراقتصادی قرار گرفته است.

نزدیک شدن به زمان انتشار گزارش‌های ماهانه مربوط به دی و همچنین صورت مالی ۹ماهه شرکت‌ها، افزایش نرخ دلار، روند مناسب قیمتی در بازارهای جهانی کالا، عملکرد مطلوب شرکت‌های فعال در بازار سهام، کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی و امکان رشد بیشتر قیمت‌ سهام در بیشتر نمادها و به عبارتی دقیق‌تر وجود فاصله تا حبابی شدن، از مهمترین جذابیت‌های بنیادی موجود در بازار سهام است.در واقع چنانچه نگرانی از رفتار غیرمنطقی آمریکا در قبال برجام و بازگشت شرایط هیجانی به بورس نبود، به‌طور قطع با توجه به عوامل بنیادی مزبور و همچنین قیمت‌های جذاب کنونی، سهام با روندی مناسب‌تر همراه می‌شد. اما در حال حاضر وزنه عوامل غیراقتصادی بر مولفه‌های بنیادی سنگینی کرده و مانع از آن شده که فعالان بازار بتوانند توجه مناسبی به این موارد داشته باشند.بررسی روند این دو مولفه (ریسک‌های غیراقتصادی و عوامل بنیادی) در ماه‌های اخیر نشان از آن دارد که در دوماه آخر پاییز، قدرت مولفه‌های بنیادی در حرکت بازار بیشتر بود. به‌طوری‌که معاملات خرد بازار در آن روزها به بیش از ۲۲۰ میلیارد تومان نیز رسید. اما در شرایط کنونی با توجه به شمارش معکوس برای اعلام نظر آمریکا، قدرت این ریسک افزایش یافته و بازار را دچار رکود کرده است.

شناسایی ۴ گروه اصلی در مقابله با ریسک
 
همان‌طور که عنوان شد معامله‌گران نسبت به ریسک‌ سیستماتیک مزبور، واکنش‌های گوناگونی نشان داده‌اند. این سرمایه‌گذاران با درجه ریسک‌پذیری مختلف در ۴ دسته اصلی تقسیم‌بندی شده‌اند. سهامداران با درجه ریسک‌گریزی بالا، کمتر ریسک‌پذیر، با ریسک‌پذیری متوسط و بسیار ریسک‌پذیر ۴گروه اصلی هستند که در مواجهه با ریسک‌های گوناگون، رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهند:

سهامداران با ریسک‌گریزی بالا: یک سرمایه‌گذار ریسک گریز، ظرفیت بسیار محدودی برای پذیرش ریسک به ویژه ریسک‌های غیراقتصادی و سیستماتیک دارد. این سهامداران با توجه به ذات ریسک‌گریز خود نه تنها از افزودن سهام جدید یا سرمایه‌گذاری‌ها با ریسک بالا به پرتفوی خود اجتناب می‌ورزند، بلکه در صورت وقوع هر گونه ریسکی، دچار رفتار هیجانی شده و به سرعت استراتژی خروج از بازار را در پیش می‌گیرند. این گروه از سهامداران معمولا با توجه به رفتار مزبور نرخ بالایی از سودآوری را نیز از دست می‌دهد.بر این اساس سهامداران ریسک‌گریز در هفته گذشته و به دنبال اولین جرقه‌های رخ داده در بازار بر اساس ریسک‌های غیراقتصادی مزبور، با فروش‌های هیجانی خود نقدینگی خود را از بورس خارج کردند.

به نظر می‌رسد در شرایط کنونی این گروه که به دنبال سرمایه‌گذاری‌های مطمئن‌تر هستند، یا اقدام به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های امن از قبیل دلار و سکه رفته و شاید حتی ترجیح داده دارایی خود را به‌صورت نقد نگهداری کنند و تا مشخص‌ نشدن دقیق شرایط، در هیچ بازاری وارد نشوند.

سهامداران کمتر ریسک‌پذیر: دسته دوم از این گروه را سهامدارانی با درجه ریسک‌پذیری کم تشکیل می‌دهند؛ این گروه به شدت دسته اول نبوده که هیچ ریسکی را متقبل نشوند، اما این ظرفیت برای آنها نیز بالا نیست. به عبارت دقیق‌تر این دسته از سهامداران همچنان بیشتر از روحیه ریسک‌گریزی برخوردارند و تنها پذیرای درصد خاصی از ریسک هستند.این گروه نیز در مقابله با عامل غیراقتصادی اخیر، در ابتدا اقدام به فروش سهامی کردند که با سود همراه بود. اما استراتژی فروش سهام در زیان را نیز نداشته و در نتیجه به محض کوچک‌ترین نوسان مثبت قیمتی، از فرصت پیش‌آمده بهره جسته و اقدام به شناسایی سود و فروش کردند.  این دسته نه تنها توانایی پذیرش ریسک بیشتر به منظور سودآوری بالا را ندارد، بلکه تمایلی به کسب زیان نیز نداشته و استراتژی بسیار کوتاه مدت را در پیش می‌گیرد.

سهامداران با ریسک‌پذیری متوسط: این گروه از سرمایه‌گذاران در کنار توجه به ریسک‌های سیستماتیک، به عوامل بنیادی نیز توجه ویژه‌ای دارند. آنها از سرمایه‌گذاران در شرایط اخیر برخلاف دو گروه قبلی، نه تنها اقدام به فروش تمام سهام تحت مالکیت خود نکردند، بلکه خریدهای جدید را نیز به ثبت رساندند. آنها معتقدند با توجه به عوامل بنیادی مزبور، همچنان سهامشان ارزنده است و بالطبع از فروش بخش مهمی از آنها خودداری کردند.در مقابل از اصلاح قیمتی رخ داده و فروش‌های دیگر گروه‌‌ها نیز به‌عنوان فرصتی یاد کرده و خریدهای خود را افزایش دادند. این دسته از سرمایه‌گذاران معتقدند ریسک‌های سیستماتیک گذراست و تاثیر کفه عوامل بنیادی را در خریدهای خود بیشتر از این ریسک‌ها می‌دانند.سهامداران بسیار ریسک‌پذیر: گروه آخر را سرمایه‌گذارانی تشکیل می‌دهند که از درجه ریسک‌پذیری بسیار بالایی برخوردارند. این گروه دقیقا در مقابل دسته اول یعنی سهامداران ریسک‌گریز قرار می‌گیرند.

سرمایه‌گذاران با ریسک‌پذیری بسیار بالا توجه خاصی به ریسک‌های غیراقتصادی و حتی اقتصادی ندارند و تنها بر جریان حرکت نقدینگی تمرکز می‌کنند. این گروه بدون توجه به ریسک‌های سیستماتیک، در چنین مواقعی به خرید بالاتری اقدام می‌کنند. این دسته در شرایط کنونی بازار بیشتر به دنبال سرمایه‌گذاری‌ در سهام کوچک‌تر و پرمخاطره‌تر اقدام کرده و از سهام بنیادی بازار فاصله گرفتند. زیرا به تشخیص آنها سهام بزرگ بازار فروشندگان زیادی دارد و اکنون پول‌های جدید به سمت آنها حرکت نمی‌کند. در نتیجه موج نقدینگی در سهام کوچک‌تر از سوی این دسته شناسایی شده است. هر چند ورود این گروه از سهامداران به سهام و صنایع کوچک‌تر بازار از لحاظ بنیادی توجیه خاصی ندارد، اما هدف این گروه صرفا شناسایی جریان پول است. به عبارت دیگر، رفتار این گروه در بیشتر مواقع موج‌سواری در بازار را تداعی می‌کند.

نگاهی به آینده این گروه‌ها
 
حال با توجه به عوامل غیراقتصادی مطرح شده و شمارش معکوس برای اعلام نظر رئیس‌جمهور آمریکا درخصوص مسائل هسته‌ای، آینده معامله‌گران بازار سهام به‌خصوص استراتژی رفتاری این ۴ گروه سهامداران نیز دستخوش تغییراتی خواهد شد.چنانچه نتیجه اظهارات ترامپ به «پایبندی ایران به مفاد برجام» و تداوم تعلیق در تحریم‌ها باشد، بازار به سمت عوامل بنیادی مطرح شده حرکت خواهد کرد. در این شرایط مجددا ورود پول به گروه‌های پرپتانسیل را شاهد خواهیم بود.  به این ترتیب جریانات موج‌سواری و سفته‌بازی کاهش یافته و با اقبال کمتری مواجه خواهند شد. به عبارت دقیق‌تر سهامداران از سرمایه‌گذاری در سهام کوچک‌تر بازار با توجه به جریان افتادن نقدینگی در صنایع دیگر، فاصله می‌گیرند.اما چنانچه صحبت‌های رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر عدم تمدید تعلیق تحریم‌ها علیه ایران باشد و به عبارت دقیق‌تر برجام را به رسمیت نشناسد، ریسک‌های موجود افزایش یافته و با فشار فروش بالایی مواجه خواهیم شد. نه تنها این موج هیجانی در ابتدای امر با شدت بالایی همراه خواهد بود و ریزش‌هایی را تجربه خواهیم کرد، بلکه به دلیل ابهاماتی که صنایع فعال در بازار با آن مواجه خواهند بود، بازار روندی کم‌رمق را در پیش می‌گیرد. در این شرایط و پس از اصلاحات احتمالی می‌توان انتظار داشت سهام کوچک در بازار با اقبال بیشتری همراه شده و به محلی برای جولان سفته‌بازی و پول‌های جدید تبدیل شود.