حضور تأمین‌اجتماعی در بورس برای خروج از بنگاه‌داری و پیشنهاد ایجاد صندوق ETF برای فروش مستقیم سهام به مستمری‌بگیران به چالشی بدل شده که جدیت تشکیل آن هنوز مشخص نیست.
 

به نقل از روزنامه شرق، درحالی وضعیت صندوق‌های بازنشستگی به بحرانی در اینده تعبیر شده که حضور تأمین‌ اجتماعی در بورس جهت خروج از بنگاه‌داری و پیشنهاد ایجاد صندوق ETF برای فروش مستقیم سهام به مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی نیز به چالشی بدل شده که جدیت تشکیل آن، هنوز مشخص نیست.

احمد میدری معاون رفاه اجتماعی وزارت ‌کار در خصوص وضعیت صندوق‌های بازنشستگی در ایران گفت: اگر فکری به حال صندوق‌های بازنشستگی نشود، در آینده نزدیک با وضعیتی بحرانی روبه‌رو می‌شویم.

از دیگر سو، کارشناسان متعددی معتقدند همین امروز نیز وضع صندوق‌های بازنشستگی بحرانی است و اگر فکری به حال آنها نشود، مسائلی که در آینده ایجاد خواهد شد، فراتر از آن است که با کلمه بحرانی بتوان آن را توصیف کرد.به گفته کارشناسان، درحال‌حاضر از 16 صندوق بیمه‌ای، فقط یک صندوق ورشکسته نیست و باقی آنها یا از طریق وام‌های سنگین یا کمک‌های مستقیم دولت، موفق به پرداخت حقوق و مستمری افراد تحت پوشش می‌شوند.

در این بین، تقی نوربخش مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی تأکید می‌کند وضعیت تأمین اجتماعی مناسب است و اصولا نگرانی‌ برای ورشکستگی صندوقی که یک پای آن دولت است، وجود ندارد زیرا دولت در نهایت مسئولیت اجرای تعهدات این صندوق‌ها را بر عهده دارد. اما پاسخ وی برای برخی کارشناسان قانع‌کننده نیست.

این دسته از کارشناسان می‌پرسند در شرایطی که دولت به‌سختی توان عمل به تعهدات صندوق‌هایی به‌مراتب کوچک‌تر مانند صندوق بازنشستگی فولاد را دارد، چطور می‌خواهد بار سنگین عمل به تعهدات صندوقی را که ‌میلیون‌ها مستمری‌بگیر و ‌هزاران ‌میلیارد هزینه در ماه دارد، بر عهده بگیرد؟ بااین‌حال، تأمین اجتماعی در سال‌های اخیر دنبال راه‌حلی برای نجات از وضعیت فعلی است. یکی از این راه‌حل‌ها، خروج از بنگاه‌داری و حرکت به سوی بازار سرمایه است.

‌پروژه نجات

چند ماهی است که پروژه کوچک‌شدن شستا عملا کلید خورده است. در اولین گام، اقداماتی برای کاهش تعداد هلدینگ‌های شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی انجام شده و تا تابستان سال ٩٧ با ادغام هلدینگ انرژی در نفت و گاز، هلدینگ رایتل در صنایع نوین (که با خروج کامل شستا از رایتل همراه خواهد بود) و هلدینگ کاشی، سیمان و سرامیک در عمران، تعداد هلدینگ‌های شستا به پنج هلدینگ خواهد رسید. این گوشه‌ای از تغییراتی است که قرار است در صندوق تأمین اجتماعی اتفاق بیفتد تا از سقوط آن جلوگیری کند.

نوربخش دراین‌باره می‌گوید: باید در دو سوی منابع و مصارف سازمان تغییراتی ایجاد شود. منظور وی از تغییرات در قسمت هزینه‌ها، ایجاد تغییرات پارامتریک و همین‌طور تغییراتی در تعهدات بدون منبع است که در سال‌های گذشته بر پایه تصمیمات سیاسی از طریق مجالس و دولت‌های مختلف به تأمین اجتماعی تحمیل شده، اما تغییرات در قسمت منابع، تغییرات مهم شامل همین خروج از بنگاه‌داری و حرکت به سمت بازار سرمایه است.

بر پایه همین برنامه برای تغییرات است که سازمان بین‌المللی کار (ILO) مدتی است در تهران مشغول به بازنگری در محاسبات بیمه‌ای این صندوق شده و قرار است تا ابتدای سال آینده، گزارش‌های قطعی را دراین‌باره ارائه کند. بحث بدهی سنگین دولت به سازمان تأمین اجتماعی که طبق آخرین خبرها از ١٥٠ هزار ‌میلیارد تومان گذشته نیز در این بین مطرح است و به نظر می‌رسد در شرایطی که دولت حتی توان به‌انجام‌رساندن طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام را هم ندارد، بعید است بتواند این بدهی سنگین را در آینده نزدیک تسویه کند.

در‌عین‌حال، تأمین اجتماعی نیز در حال واگذاری قسمتی از شرکت‌های شستا برای حضور در بورس است. بااین‌حال، مدیرعامل صندوق تأمین اجتماعی چند ماه پیش از مصوبه هیئت‌امنای این سازمان برای ایجاد یک صندوق ETF خبر داد و گفت قرار است این سهام به‌طور مستقیم به مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی فروخته شود.

‌صندوق ETF

صندوق ETF) exchange-traded fund) یا آن‌طور که به فارسی برگردانده شده، صندوق قابل معامله یک صندوق با اندوخته‌ای از دارایی‌های گوناگون است که قابلیت خرید‌و‌فروش در بورس را دارد. هر سهام‌دار می‌تواند چند واحد از یک صندوق ETF را بخرد یا بفروشد اما حق اعمال تغییرات در محتوای صندوق را ندارد.

این صندوق‌ها معمولا به‌دلیل ریسک پایین‌تر درمقایسه‌با دیگر روش‌های حضور در بورس برای بازیگران محتاط گزینه محبوب و در دسترسی محسوب می‌شود. بااین‌حال، پیگیری‌ها نشان می‌دهد حداقل بخشی از کارشناسانی که به‌نوعی با تأمین اجتماعی در ارتباطند هنوز از اجرائی‌شدن چنین تصمیمی اطلاع ندارند و احتمالا نیز هنوز این تصمیم هیئت امنای سازمان تأمین اجتماعی وارد فاز عملیاتی نشده است.

یک منبع آگاه در یکی از صندوق‌های بازنشستگی درباره وضعیت حضور این صندوق‌ها در بورس به شرق گفت: درحال‌حاضر برخی از صندوق‌های بازنشستگی به صورت صندوق‌های بازارگردانی در بورس حاضر هستند اما صندوق بازارگردانی با صندوق ETF متفاوت است و تا جایی که می‌دانم علیرغم همه صحبت‌هایی که در سال‌های گذشته درباره تشکیل صندوق‌های ETF وجود داشته، تاکنون شاهد حضور چنین صندوقی از طریق صندوق‌های بازنشستگی در بورس نبوده‌ایم و بعید می‌دانم به‌زودی شاهد تشکیل آن باشیم چراکه تشکیل چنین صندوقی سازوکار خاص خود را دارد که درحال‌حاضر تحقق‌پذیر نیست.

وی درباره تفاوت‌های این دو نوع صندوق با هم گفت: صندوق‌های قابل معامله یا همان ETF صندوق‌هایی هستند که واحدهای آن قابل معامله‌اند و به‌طورکلی متفاوت از صندوق‌های سرمایه‌گذاری‌ هستند که با سهام‌های مختلف بازارگردانی می‌کند. به همین دلیل معمولا صندوق‌های ETF مطلوب سهام‌دارانی است که به سود کمتر اما مطمئن‌تر فکر می‌کنند و این‌گونه، صندوق‌ها شرایط سرمایه‌گذاری در بورس را برای همه مردم فراهم می‌کنند.

با این توضیحات، این سؤال پیش می‌آید آیا واقعا می‌توان تشکیل صندوق ETF تأمین اجتماعی را جدی گرفت یا خیر؟ و اگر این مسئله جدی است درحال‌حاضر چقدر جدیت برای تشکیل آن وجود دارد؟

شستا سکوت می‌کند

تلاش شرق برای گفت‌وگو با کارشناسی که موافق این طرح باشند، در شستا به نتیجه نرسید. بنیادی مدیر‌ روابط‌عمومی شستا دراین‌باره گفت: بدون هماهنگی با مدیران شستا امکان گفت‌وگو با کارشناسان این مجموعه وجود ندارد و ممکن است سخن کارشناسان بعدا با واکنش مدیران روبه‌رو شود، بنابراین نمی‌تواند ارتباطی بین ما و کارشناسان آن مجموعه برقرار کند.

‌شاید زمانی دیگر

عباس باباگل‌زاده یکی از کارشناسان اقتصادی صندوق‌های بازنشستگی که سوابق متعدد حضور در شستا، صندوق بازنشستگی و صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان و روستاییان را دارد، درباره احتمال جدی‌شدن تشکیل صندوق ETF تأمین اجتماعی در بورس به شرق گفت: تا آنجا که مطلع هستم این بحث در شستا مطرح نشده و به‌طورکلی مصوبات هیئت امنای تأمین اجتماعی تا شستا فاصله‌ای را باید طی کند که در برخی موارد طی نمی‌شود.

وی افزود: ده‌ها مصوبه مانند این در گذشته وجود داشته اما به مرحله عمل نرسیده است.برای اجرای چنین تصمیمی متغیرهای بسیار زیادی باید بررسی شود و بر سر چنین تصمیمی در صورت صحت، مشکلاتی جدی نیز وجود دارد.

‌از مدیران شستا بپرسید

علی ظفرزاده یکی ‌دیگر از مدیران شناخته‌شده صندوق‌های بازنشستگی که در سال ٩٤ به عضویت هیئت‌مدیره شستا درآمد اما پس از مدتی استعفا کرد، درباره احتمال تشکیل این صندوق در بورس به شرق گفت: تا آنجا که می‌دانم هنوز چنین مسئله‌ای در شستا به شکل جدی مطرح نیست. شاید هم من بی‌اطلاع باشم.

وی از اظهارنظر بیشتر درباره وضعیت شستا و تأمین اجتماعی خودداری کرده و افزود: تنها همین قدر بگویم درحال‌حاضر شستا در مرحله واگذاری بنگاه‌ها قرار دارد و اطلاعات بیشتر را باید از لطفی مدیرعامل شستا بپرسید.

نوعی انقطاع نسلی است

در این بین، یکی از متخصصان صندوق‌های بازنشستگی و مدیران سابق این صندوق‌ها به شرط محفوظ‌ ماندن نام دراین‌باره گفت: تشکیل صندوق ETF و فروش واحدهای آن به مستمری‌بگیران از جهات مختلفی دارای اشکال جدی است. ابتدا اینکه همان‌طور که می‌دانید صندوق‌های ETF مجموعه‌ای از دارایی‌ها را شامل می‌شود و مشخصا انتخاب این دارایی‌ها هم با تشکیل‌دهنده آن یعنی تأمین اجتماعی است. اینکه چه بنگاه‌هایی در این صندوق قرار بگیرند بسیار مهم است.

حال فرض کنیم صندوق مناسبی هم تشکیل شود. چه کسی قرار است آن را مدیریت کند؟ آیا قرار است سازمان تأمین اجتماعی مستقیما به مدیریت آن بپردازد؟ اگر پاسخ مثبت است فرق آن با بنگاه‌داری چیست؟ اگر پاسخ منفی است چه تضمینی وجود دارد صندوق این‌چنینی به وضعیت تعاونی‌های سهام عدالت گرفتار نشود؟

از آن مهم‌تر اینکه تشکیل این صندوق در این مقطع زمانی و فروش واحدهای آن به مستمری‌بگیران به معنی نوعی انقطاع نسلی در یک صندوق بین‌نسلی است که یکی از خط قرمزهای صندوق‌های بیمه‌ای بین‌نسلی محسوب می‌شود چراکه فرصتی که برای مستمری‌بگیران امروز فراهم می‌شود برای مستمری‌بگیران آینده فراهم نخواهد بود.