ساعت24-پس از جهش نرخ تبدیل دلار به ریال از پاییز پارسال تاهمین امروز، موضوع یاد شده درتیررس اقتصاددانان ، فعالان اقتصادی و علاقمندان به اقتصادسیاسی قرارگرفته است .

در همین دوروز اخیر که رسانه ها از رخوت بیرون آمده اند داسان های عجیبی در باره تحولات نرخ تبدیل ارز به ریال منشر سشده است که نشان از اهمیت این موضوع دارد.  . اقتصاددانان ، فعالان اقتصادی مثل کارخانه داران ، واردکنندگان و صادرکنندگان ومنتقدان سیاسی دولت با نگاه و انگیزه های متفاوت در باره نرخ ارز سخن می گویند و یا می نویسند.این  گروهها به عنوان گروهای مرجع فکری و ذینفعان تحولات نرخ ارز به همراه منتقدان دولت دوازدهم و شهروندان نگران ایرانی در ،باره دلایل و پیامدهای رخداد های ارزی  و پیش بینی های آتی حرف ها و حدیثهای گوناگونی دارند . در میان این داوری ها ی مختلف و از زاویه منافع متضاد اما در یک چیزنقطه مشترک  دیده می شود: آدرس ساختمان کبود مستقر در خیابان میرداماد تهران  را بده و خودت را خلاص کن. گروهی از اقتصا ددانان به درستی می گویند سیاستهای ارزی سرچشمه گرفته از بانک مرکزی باید کالبد شکافی شده و شکاف ها و رخنه های این سیاستها شناسایی شده و تلاش شود این سیاستها منسجم و در مسیر سیاستهای پولی و بانکی قرارگیرند تا آسیب جدی بر بازارها وارد نشود. اما این اقتصاد دانان و سایر منتقدان باید ژرفای همه جای داستان نرخ ارزرا ببینند  و محدودیتهای بانک مرکزی در سیاستگذاری  را نیز در کانون توجه قرار دهند.این یک اصل خدشه ناپذیر است که بانک مرکزی ایران همانند بانک های مرکزی سایر کشورها دنبال وظایف ذاتی این نهاد رفته و گلوگاه ها رادر اختیار بگیرد و با کنترل عرضه پول راه را بررشد شتابان تورم مسدود کند. با توجه به ترکیب مدیریت بانک مرکزی بعید است این اصل از دید آنها دور مانده باشد اما برای اجرای همین  اصل بدیهی باید ابزار کار فراهم باشد. در صدر این ابزار کار مهار میل به خرج از سوی نهادهای گوناگون دولتی و حکومتی  است که دردست بانک مرکزی نیست . این داستان در باره نرخ ارز نیز صدق می کند. به این معنی که بانک مرکزی به لحاظ تئوریک می داند باید بازار ارز را به درجه قابل اعتنایی آزادکند تا نرخ تعادلی در بازار تعریف شود و بانک مرکزی با برخی تصمیم گیریها مقطعی کاری کند که در مسیر عرضه ارز کمترین محدودیت ها رخ دهد و تقاضای ارز را نیز تا اندازه ای کنترل کند. داستان سرایان در باره نرخ ارز چشمهای خود را برروی واقعیت ها بسته اند و از سر احتیاط و یا هرانگیزه دیگری نمی خواهند با شجاعت در باره دلایل اصلی جهش قیمت ارز سخن بگویند. آیا بانک مرکزی ایران بر اجزای عرضه ارز در ایران استیلا دارد و می تواند با استواری کامل در باره میزان عرضه ارز پیش ینی کند و برنامه ریزی کند که به طور مثال  تا پایان سال 1397 برروی چه میزان انواع ارز از جمله اسکناس دلار می تواند حساب باز کند؟ دولتها ی ایران براساس فرض هایی که سازمانها و نهادهای دیگر انجام می دهند،  رقمی را برای درآمد حاصل از صادرات نفت و صادرات غیر نفتی پیش بینی می کند که در این پیش بینی بانک مرکزی اختیاری ندارد و تنها می تواند در حد یک نهاد پژوهشی دخالت داشته باشد. اگر این عددها در طول سال 1397 با نوسان های شدید و خارج از اراده بانک مرکزی مواجه شود که معمولا می شود و بانک مرکزی را با آشفتگی مواجه می کند چه کسی مقصر است؟  در این سالهای اخیر بارها شاهد بی نظمی در عرضه واقعی ارز بوده ایم و دیده ا یم که این رخدادهای پیش بینی نشده شرایط محقق شدن سیاستهای اتخاذ شده را به هم زده اند. از سوی دیگر آیا بانک مرکزی ایران می تواند و اختیار دارد تقاضای های متفاوت برای ارز را پیش بینی کرده و آنها را کنترل کند و برای هرکدام از انواع تقاضا سهمیه بندی کند؟ بانک مرکزی در وضعیتی است که ناگهان می بیند شهروندان عادی به دلایل سیاست خارجی برای پس انداز ارزی هجوم آورده اند  و تقاضای ارز را افزایش داده اند . در این صورت بانک مرکزی چه کاری می تواند انجام دهد؟ یک راه این است که نرخ ارز را رها کند تاتقاضای خانواده ها با قیمت های بالای نرخ ارز مواجه شده و تشخیص دهند که نمی توانند از این مسیر به نقطه امن برسند و تقاضای خود را به محل دیگری ببرند.


در این صورت که یک سیاست درست است شاهد هجوم منتقدان دولت نخواهیم بود که بانک مرکزی را متهم کنند بازار ارز را رها کرده است تا به سیاست های کلی نظام آسیب برسد؟ آیا بانک مرکزی ابتدا به ساکن می تواند تقاضای ارز برای واردات مواد اولیه و کالای سرمایه ای یا نهاده های دامی که هرکدام قاعده خود را دارند سهمیه بندی کند؟ در این صورت بانک مرکزی متهم نمی شود که می خواهد درسیاستهای تجاری ، صنعتی و کشاورزی دخالت کند؟ بانک مرکزی در کجای کار سیاستهای دفاعی و امنیتی ایستاده است و برپایه کدام وظیفه یا اختیارات می تواند در باره تخصص ارز به فعالیتهای دفاعی و حمایت از دوستان ایران کاری انجام دهد ؟ بانک مرکزی از کجا چه اختیاری دارد  جلوی خواست دولت برای تنظیم بازار موادکشاورزی و غذایی را با استفاده از اهرم واردات بگیرد ؟ ایا بانک مرکزی توانایی دارد در باره قاچاق کالا که سالانه رقمی برابر با دست کم 12 میلیارددلار تقاضای ناشناس به بازار ارز وارد می کند کاری کند ؟ تحلیل های اقتصاددانان در باره نرخ ارز باید از سر انصاف  و  دیدن همه واقعیت ها باشد و جز این اگر باشد بر جامعیت تحلیل ها خدشه وارد می کند. آدرس ساختمان لاجوردی بانک مرکزی را دادن و خود را خلاص کردن آسان ترین کاری است که برخی داستان سرایان انجام می دهند وخیال خود را آسوده می کنند که وظیفه روشنگری را انجام داده اند.