خرید و فروش نسیه اوراق بهادار
محمود گنابادی* 
خرید و فروش نسیه اوراق بهادار دیرزمانی است که در جهان مبتنی بر اقتصاد آزاد و بازارهای متشکل و غیر متشکل سرمایه و پول رایج است. در بازارهای سرمایه به طور معمول سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، از طریق گشایش حساب‌های نقد و نسیه انجام می‌پذیرد و مادام که مشتری دارای اعتبار مخدوش مالی و سابقه ورشکستگی (برای 5 سال محروم از حساب نسیه) نباشد، برای او حساب نسیه (Margin) گشایش می‌یابد و از آن پس می‌تواند با مکانیزمی باثبات و منظم به خرید یا فروش استقراضی بپردازد. 

در بازارهای سرمایه پیشرفته جهان کارگزاری‌‌ها در دو سطح مشغول فعالیت هستند؛ برخی کارگزاری‌ها با مشتری تعامل دارند و به او مشاوره و برای او معاملات انجام می‌دهند که در واقع تمام خدمات سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار را شامل می‌شود که نام آن «کارگزار تمام خدمات» (Full Broker) می‌باشد و دسته دیگر صرفا به دستور مشتری عمل می‌کنند و اعلام و اظهارنظر نمي‌كنند و مشاوره نمی‌دهند که به آنها کارگزار معاملاتی (Discount Broker) می‌گویند.
به بیان دیگر یک دسته از کارگزاری‌ها «کارگزار مشاور سرمایه گذاری» و دسته دیگر «کارگزار معاملاتی» هستند، که کارمزد کارگزار معاملاتی به طور معمول کمتر از 10 درصد کارمزد کارگزار مشاور است و بسیاری از سرمایه‌گذاران با استفاده از تسهیلات و پایانه کارگزار معاملاتی به انجام معاملات متعدد روزانه می‌پردازند (Day Trading) و هزینه چندانی برای معاملات خود پرداخت نمی‌نمایند. سامانه‌‌های معاملاتی اینگونه کارگزاران عملا دستورات خرید و فروش مشتریان را انجام می‌دهند و مشتری و کارگزار رو در رو قرار نمی‌گیرند.
در هنگام گشایش حساب نسیه نزد کارگزاران تنها شرط گشایش حساب، دارا بودن اعتبار و سابقه مالی خوب است و همچنین مشتری نبايد در 5 سال اخیر اعلام ورشکستگی کرده باشد که در غیر این صورت بايد حساب نقدی گشایش نماید. 
ملاحظه می‌شود که برای گشایش «حساب سرمایه‌گذاری نسیه» صرفا می‌توان به حساب بانکی مشتری رجوع كرد و از بانک او سابقه تعامل با بانک را جویا شد که در صورت تایید، حساب سرمایه‌گذاری، نقد و نسیه‌ای برای او افتتاح خواهد شد. 
مکانیزم معاملات نسیه (خرید و فروش استقراضی) بسیار ساده است و اصلا پیچیده نیست. در معاملات نسیه اوراق بهادار دو اصل مورد نظر است:
1- اعتبار را به سهم یا ورقه اوراق بهادار می‌دهند، زیرا که ورقه سهم یا اوراق بهادار پشتوانه معامله نسیه و در رهن کارگزار است. 
2- در پایان هر روز مکانیزم تسویه اجرا می‌شود و در صورت کسر موجودی برای پوشش خطر به مشتری اعلام می‌شود که کسر موجودی را واریز کند (Margin Call).
به عنوان مثال سهمی مثل گوگل را در نظر بگیریم. کارگزار می‌داند که امروزه گوگل سهمی باثبات و محکم است و در میان رقبای خود نقش رهبری دارد، بنابراين در چارچوب قوانین مصوب و حتی کمی محتاط‌تر اعتبار 60 درصدی را برای آن قائل می‌شوند و به مشتری می‌گویند که اگر Google را خرید یا فروش كند بايد 40 درصد ارزش خرید را پرداخت نماید و بقیه را (60درصد) می‌تواند از کارگزار وام بگیرد و بهره آن را پرداخت نماید. مکانیزم تسویه روزانه در پایان هر روز سود یا زیان سهم (نوسان قیمت)را به حساب مشتری منظور می‌کند و از این حیث مکانیزم عمل بسیار شبیه به مکانیزم تسویه اوراق آتی است. ملاحظه مي‌شود که کارگزار وام دهنده در معرض هیچ ریسکی نیست و در صورتی که قیمت سهم کاهش پیدا کند و در حساب مشتری وجهی نباشد، با مشتری تماس می‌گیرد که موجودی خود را ظرف 24 ساعت به سطح متعادل برساند، در غیر این صورت سهام او به فروش می‌رسد.
وام پرداختی کارگزار طی این مراحل افزایش و کاهش نمی‌یابد و حساب مشتری است که به میزان افزایش قیمت سهم به طور روزانه بستانکار و در صورت کاهش قیمت سهم بدهکار مي‌شود. در ایران نیز با توجه به تعداد معدود و محدود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس کشور طبقه‌بندی و رتبه‌گذاری شرکت‌ها به سادگی میسر است و بر اساس قوانین نا‌نوشته، کارگزاری‌ها قادرند اعتبار هر سهم را با توجه به اطلاعات و تحلیل‌‌های روزمره خود مدون و در آن چارچوب معاملات نسیه را انجام دهند و با توجه به اینکه دامنه نوسان قیمت‌‌های روزانه محدود است، ریسک نکول عملا صفر است. چنانچه مشتری نسبت به واریز مابه‌التفاوت (در صورت نیاز به پرداخت وجه) اهمال ورزد و ظرف مثلا دو روز کاری کسر موجودی خود را پوشش ندهد، موقعیت خرید و یا فروش ورقه بهادار توسط کارگزار بسته می‌شود و کارگزار حقوق خود را برداشت و مابه التفاوت را به حساب مشتری واریز می‌نماید. پیش فرض نگارنده این است که بازار سرمایه کشور قانون و آیین‌نامه‌‌های معاملات نسیه را تدوین و مصوب كرده است که پس از آن راه‌اندازی ساختاری و سیستمی معاملات نسیه از طریق کارگزاران کار پیچیده‌ای نیست و هر یک می‌توانند با تدوین آیین‌نامه داخلی خرید و فروش اوراق نسیه در چارچوب قانون مصوب به ارائه خدمات خرید و فروش نسیه بپردازند. به بیان دیگر، اجرای معاملات نسیه یا خرید و فروش استقراضی با دادن اعتبار به سهم و ورقه بهادار عملی رایج و مکانیزمی ساده دارد که می‌تواند حجم معاملات روزانه را ظرف مدت کوتاهی چند برابر کند و به بازار رونق و شفافیت بیشتری ببخشد.
*مدیر سبدهای سرمایه بازارهای آمریکای شمالی و تحلیلگر و طراح مالی