ریسک نکول، ریسک سرمایه گذاری و بازگشت سرمایه برای یک بنگاه، شخص حقیقی یا حقوقی است. یعنی پولی بدهید و احتمال بازگشت کم باشد. در این گفتار به عوامل و شرایط و شیوه محاسبه آن اشاره کرده‌ایم:

 

ستاره | سرویس علوم - ریسک نکول یا ریسک اعتباری (CREDIT RISK) به زبان ساده یعنی اینکه یکی از طرف‌های معامله، عمدا یا سهوا، قادر به ایفای تعهدات مالی در زمان سررسید پرداخت‌ها نباشد. نکول یعنی ریسک عدم ایفای تعهدات که جزییاتش در این گفتار تشریح شده است. 


تعریفی از نُکول

نُکول یک کلمه عربی به معنای عدم قبول یا رد است. از این کلمه در اقتصاد استفاده می‌شود. در اصطلاح کارکنان مالی، اگر طرف قرارداد خواسته یا ناخواسته نتواند در قبال قراردادی که بسته‌ به تمام یا بخشی از تعهداتش، عمل کند، می‌گویند «نُکول» یا قصور انجام داده‌است. حالا ببینیم اصطلاح ریسک نکول به چه معناست؟


ریسک نکول چیست؟

به زبان ساده، ریسک نکول از یک ریسک خبر می‌دهد. نوعی از شیوه‌های ارزشیابی ریسک در سرمایه گذاری بوده و اگر به فرهنگ لغت زبان فارسی مراجعه کنید، درباره اش آمده که خودداری‌کردن از پرداخت وجه حواله، برات و مثل آن، ریسک نکول است.

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که شما با شخص حقیقی یا حقوقی، قراردادی منعقد کنید و طرف قرارداد، به بخشی از تعهداتش به صورت سهوی یا عمدی، عمل نکند. در این حالت، گفته می‌شود که نکول اتفاق افتاده است.  
در واقع ریسک نکول را می‌توان به ریسک عدم ایفای تعهدات نیز اطلاق کرد. از قدیمی‌ترین ریسک‌های مالی در سرمایه گذاری بوده و سابقه زیادی در کسب و کار به خصوص سرمایه‌گذاری دارد. اگر شما پولی به دوستی یا فردی قرض می‌دهید، احتمال نکول شدن هست. چرا؟ چون احتمال دارد به هر دلیلی، این فرد، به تعهداتش مبنی بر بازپرداخت اصل پول و سود، عمل نکند. یعنی وام‌گیرنده، به دلیل عدم تمایل یا عدم علاقه به بازپرداخت پول در زمان سررسید، پول وام دهنده را پس ندهد و به تعهداتش عمل نکند!
این فقط در معاملات و سرمایه گذاری فرد با فرد نیست و ریسک نکول می‌تواند نهاد‌های پولی و مالی را تحت تاثیر قرار دهد. نکول شمار محدودی از مشتریان، می‌تواند زیان‌های هنگفتی به موسسات مالی و بانکی و بورسی و لیزینگی و ... بزند. چرا که وقتی برخی از مشتریان، خواسته یا ناخواسته به تعهدات خود عمل نکنند، قدرت نقدینگی موسسه/شرکت برای اعطای وام به دیگر متقاضیان کاهش می‌یابد.
یکی از روش‌هایی که بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری برای بررسی ریسک نکول مشتری حقیقی یا حقوقی انجام می‌دهند، تعیین اعتبار مشتری است که اکنون در نظام بانکی ایران از طریق این سامانه امکان پذیر است. گردش مالی خوب، عدم چک برگشتی، خوش حسابی و غیره، معیاری است که ضریب نکول هر مشتری را مشخص می‌کند.

 

روشی برای محاسبه ریسک نکول یا DR

(روشی برای محاسبه ریسک نکول یا DR)

 

آیا اوراق مالی دولتی هم ریسک نکول دارد؟

در ایران، اوراق مالی دولتی مختلفی وجود دارد. مثل: اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی، صکوک اجاره و اوراق تسویه خزانه که به منظور تامین مالی و جذب نقدینگی منابع مورد نیاز دولت، با مجوز بانک مرکزی منتشر می‌شود. میزان انتشار و چگونگی بازپرداخت اصل و سود اوراق دولتی بر اساس قانون پنج ساله ششم توسعه، در قانون بودجه کل کشور که هر ساله، دولت به مجلس می‌دهد و به تایید شورای نگهبان می‌رسد، تعیین می‌شود.
باید با بررسی قانون بودجه سالانه و گزارش‌های بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، ریسک نکول اوراق محاسبه و بررسی شود.

 

موسسات رتبه بندی

موسسات رتبه بندی در دنیا، به رتبه بندی مالی اشخاص حقیقی و حقوقی می‌پردازند تا بررسی کنند که وضعیت عدم ایفای تعهدات فرد یا شرکت چقدر است. استاندارد اند پورز،، شرکتی است که در این زمینه فعالیت دارد.

 

شرکت استاندارد اند پورز از موسسات رتبه بندی در دنیا

موسسات اعتبارسنجی، انواع اوراق بهادار و شرکت‌ها را بررسی می‌کنند تا ریسک نکول آن‌ها مشخص شود. رتبه بندی موسسه استاندارد اند پورز، از AAA تا D اتفاق می‌افتد. هر چقدر موسسه‌ای به رتبه D نزدیک باشد، یعنی ریسک سرمایه گذاری روی آن زیاد است. هر چقدر به A و AA و AAA نزدیک باشد، یعنی ریسک سرمایه گذاری کمی دارد.

 

جدول رتبه بندی ریسک نکول

(جدول رتبه بندی ریسک نکول که موسسات اعتبارسنجی برای بررسی ریسک نکول اشخاص حقوقی تعیین کرده‌اند)


چه اوراقی، ریسک نکول خیلی ضعیف دارند؟

اوراقی که دولت‌ها، بازپرداخت اصل و سود آن‌ها را در بازه زمانی مشخص، تضمین کرده باشند، مثل اوراق مشارکتی که وزارت خانه‌ها برای جبران نقدینگی پروژه‌های خود منتشر کرده و معاف از مالیات هستند، معمولا ریسک نکول خیلی ضعیفی دارند. چرا که به عنوان پشتوانه خود، تضمین بانک مرکزی به نمایندگی از دولت را معرفی می کنند. شاید به همین دلیل ریسک نکول خیلی پایین اوراق مشارکت و اوراق خزانه اسلامی باشد که تقاضا برای آن‌ها بسیار بالاست. 


ریسک نکول در بازار سرمایه چگونه محاسبه می‌شود؟

یکی از روش‌های محاسبه ریسک  نکول در بازار  سرمایه، پیش بینی ریسک نکول با استفاده از مدل‌های ساختار در  بورس اوراق بهادار است.
امروزه یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در مدیریت ریسک (RISK MANAGEMENT) بازار سرمایه که برای سبدگردان‌ها و مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک اهمیت دارد، ریسک اعتباری است.

ریسک اعتباری

ریسک اعتباری، به ریسک نکول وام گیرنده، اشاره می‌کند. یعنی ریسکی که وام‌گیرنده، نتواند به تعهدات خود برای پس دادن قرض عمل کند یا آن را در سر رسید، تسویه کند.
این ریسک توسط ۳ عامل نشان داده می‌شود:

  • ریسک نکول (PROABILITY OF DEAFAULTY) که با PD در مدیریت مالی نشان داده می‌شود.
  • زیان ناشی از نکول (LOSS GIVEN DEFAULT) که با LGD در  مدیریت مالی نشان داده می‌شود.
  • ریسک سرمایه در معرض خطر (EXPOSURE AT DEFAULTY) که با EAD نشان می‌دهند.

اگر شما نحوه محاسبه را نیاز دارید، به ما اطلاع دهید تا PDF ها و کتاب‌هایی در این زمینه به شما معرفی کنیم چون اطلاعات تکمیلی در حوصله این بحث نیست.

عوامل تاثیر‌گذار بر ریسک نکول

همان‌طور که گفته شد این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که صادر کننده اوراق قرضه، نتواند بازگشت اصل سرمایه خریدار اوراق را تضمین کند و سود اوراق را صد در صد تامین کند. یا زمانی که وام گیرنده، نتواند اصل یا بهره پولی که از وام دهنده گرفته را پرداخت کند. اما ببینیم چه عواملی روی این ریسک تاثیرگذار است:

  • مشکلات سیاسی
  • انتشار گزارش‌های ضرر و زیان نهادهای دولتی و خدماتی کشور
  • کاهش قیمت جهانی فلزات گران‌بها و نفت و گاز
  • ورشکستگی نهادهای تولیدی و خدماتی
  • ضرر مالی یا آسیب به برند وام‌گیرنده
  • افزایش نرخ بهره بانکی
  • تغییر در ماهیت بازار سرمایه
  • تغییر در ماهیت کسب و کار
  • تغییر در ماهیت فناوری
  • افزایش رقبا
  • تغییرات قانونی ناشی از بروکراسی اداری و بخشنامه‌ها
  • لغو معافیت‌های مالیاتی برای صنایع
  • عدم ثبات اقتصادی در یک کشور با افزایش نرخ ارز
  • افزایش نرخ دستمزدهای کارگری
  • آشوب و اعتصاب کارگری
  • عدم توجه به بیمه بخش‌های مختلف تولید و خدمات یک بنگاه
  • اتفاقات غیر مترقبه برای یک بنگاه مثل سیل و آتش سوزی و زلزله و جنگ.


کتاب شناسی ریسک نکول

برای آشنایی با این مقوله، کتاب بیمه‌های اعتباری و نکول مطالبات بانک‌ها نوشته سید بهزادمیرحسینی  از نشر شاپرک را که سال ۹۷ منتشر شد بخوانید.
کتاب «بانکداری الکترونیک و مدیریت ریسک» نوشته مهدی یوسف زاده، کتاب «ابزار‌های نوین تامین مالی و مدیریت ریسک در بانکداری اسلامی» اثر مسعود زاهدی و کتاب «ارائه رویکردی ترکیبی از سیستم‌های خبره پیش بینی ریسک نکول در بانک‌ها» نوشته حمید اکبر زاده را نیز به محققان توصیه می‌کنیم.

 

کتاب شناسی ریسک نکول

 

بیش از ۲ هزار کتاب که در این حوزه منتشر شده را در سایت کتابخانه ملی ایران دنبال کنید.