طی دو سال گذشته آمریکا با بی توجهی به قوانین تجارت آزاد ، کنار گذاشتن آن و افزایش احساسات ناسیونالیستی بیش از پیش از بازار تجارت آزاد فاصله گرفته است . سایر اقتصاد های بزرگ نیز کما بیش در همین جهت حرکت می کنند. حال و هوای اقتصاد های بزرگ شرایط اقتصادی را برای سایر کشورها مختل کرده بگونه ای که اقتصاد های در حال توسعه معتقدند شرایط از این بدتر نمی شد. منتقدین تجارت آزاد نیز می گویند همه چیز به نفع کشورهای ثروتمند در حال دگرگونی است. رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه جهان به افزایش تقاضای آنان برای محصولات ساخته شده توسط کشورهای توسعه یافته منجر شده. خدمات مبادلات افزایش یافته است. شرکت ها به سرعت می توانند متناسب با افزایش تقاضا پاسخگو باشند. اتوماسیون بطور مداوم به جستجوی افرادی است که مایل به فعالیت شغلی با کمترین دستمزد هستند. به این معنی که تحقیق، طراحی، تعمیر و نگهداری در حال پیشی گرفتن از تولید است. این روند ، به نقطه قوت کشورهای توسعه یافته تبدیل شده است .

• برندگان دور بعدی جهانی شدن

در این کشورها نیروی کار ماهر، مقادیر عظیم سرمایه ، شبکه مشتریان بزرگ و شعبه های متعدد شرکت ها با تکنولوژی بالا با قدرت اقتصادی مدرن ترکیب می شوند. کشورهای با درآمد متوسط هماهند چین و مکزیک ممکن است در دور بعدی جهانی شدن اقتصاد ( گرچه در حال تغییر تجارت و سرمایه گذاری است) بخشی از نیروی کار خود را کنار گذاشته و همانگونه رفتار کنند که کشورهای ثروتمند طی دو دهه اخیر عمل کرده اند. اما کشورهای فقیر کما فی السابق به دلیل نیروی کار ارزان به کندی به رشد خود ادامه می دهند. کشورهای ثروتمند در یک اقدام غیر منتظره با صرف زمان طولانی از تجارت آزاد ، سرمایه گذاری و مهاجرت که زمانی باعث شکوفایی آنان شده بود فاصله گرفتند و عواملی را که زمانی باعث رشد و سود کلان آنان شده بود را کنار گذاشتند. این کشورها باید مطمئن شوند که مهم نیست چه عواملی باعث توفیق و پیشرفت آنان در گذشته آنان شده است اما امروز مهم این است که عواملی که باعث رشد آنان در تجارت آزاد شده بود را حالا به یکباره باید کنار بگذارند و عوامل جدیدی را جایگزین آن کنند.

• روند توسعه تجارت

در دهه ۱۹۹۰ رشد تجارت بسرعت افزایش پیدا کرد خصوصا در تولید کالاهایی که از منابع طبیعی در آنها استفاده می کردند. در سال ۲۰۰۱ ورود چین به سازمان تجارت جهانی باعث ایجاد مرکز جدیدی برای تولید کالاهای پر مصرف ایجاد شود. انقلاب دیجیتالی هم به شرکت های چند ملیتی کمک کرد تا بتوانند عرضه کالاهای تولید شده را دریک زنجیره جهانی گسترش دهند زیرا جهانی شدن تجارت کالای متوسط بخشی از پروژه جهنی شدن بود. جهانی شدن تجارت باعث شد ، تجارت مواد خام و تراشه های رایانه ای سه برابر ارزش پیدا کنند. در این دوره ارزش کالاهای معامله شده در سال افزایش یافت و سرعت تولید ناخالص جهان بیش از دو برابر افزایش یافت . سپس بحران مالی جهان همه چیز را تحت الشعاع قرار داد. تجارت جهانی کاهش یافت . از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷ صادرات از ۲۸ درصد به ۲۳ درصد از تولید ناخالص جهانی کاهش یافت. با این کاهش که در زنجیره کالاهای معامله شده به صورت جهانی ایجاد شد معاملات و تجارت کالاهایی نظیر کامپیوتر، تجهیزات الکترونیک ، وسایل حمل و نقل و مواد شیمیایی بشدت کاهش پیدا کرد. روشن است که تجارت جهانی پس از یک دهه از گذشت این رکود بزرگ نتوانست به نرخ رشد و الگوهای رشد قبلی بازگردد.

• افزایش سهم خدمات در رشد اقتصاد جهان

در اقتصاد امروز جهان، تجارت در خدمات سهم بیشتری در اقتصاد را به خود اختصاص داده است. بخشی از این موفقیت به این دلیل است که اقتصاد جهانی بتدریج کشورهایی مثل چین و دیگر کشورهایی را که در بازار های نو ظهور هدف بعدی توسعه هستند را بازسازی می کند و کشورهای نوظهور جدید پس از چند دهه از مشارکت در تجارت جهانی عمدتا به شکل تولید کننده و اقتصاد های نو ظهور به موتور های اصلی جهانی تبدیل شده اند . مثلا در سال ۲۰۱۶ خودرو سازان ۴۰ درصد خودروها ی تولیدی خود را در چین بیش از اروپا فروختند. انتظار می رفت که تا سال ۲۰۲۵ بازار های نوظهور مصرف کننده دو سوم کالاهای تولیدی جهان باشند و تا سال ۲۰۳۰ مصرف کننده بیش از نیمی از کالاها باشند. کشورهای در حال توسعه نیز کمتر به واردات کالاهای متوسط تکیه دارند. چین در دهه ۱۹۹۰ اولین گام را در تجارت جهانی با وارد کردن مواد خام و قطعه ، تولید و فراوری آن ها سپس صادرات تولیدات خود با ارزش افزوده بالاتر برداشت اما امروزه همه چیز تغییر کرده خصوصا در بخش هایی نظیر کامپیوتر ، وسایل الکترونیک ، وسایل حمل و نقل و ماشین آلات چین بیشترین تولید را دارد. صنایع پیچیده در حد وسیعی تولید می شوند و تولید آن ها بشدت نسبت به دو دهه قبل افزایش یافته است .

• هوش مصنوعی عامل تغییر الگوی تجارت

رشد فناوری های جدید از قبیل اینترنت و هوش مصنوعی باعث تغییر الگو های تجاری در جهان شده است. بگونه ای که از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷ میزان داده ها در هر ثانیه از مرزها به ۱۴۸ واحد افزایش یافته است و این نشانگر دسترسی ارزان و سریع به ارتباطات دیجیتال است که باعث افزایش تجارت شده است. سیستم عامل تجارت الکترونیک این اجازه را به خریداران و فروشندگان در سراسر جهان می دهد که محصولات تولیدی و تجاری مورد نیاز خود را راحت تر و سریعتر رصد و جستجو کنند. شرکت ها نیز می توانند به مدد ارتباطات دیجیتال محموله های خود را رد یابی کنند. تکنولوژی های ارتباطی جدید فقط به توسعه تجارت کمک نکرده اند بلکه فناوری های رباتیک ، اتوماسیون و پرینتر های سه بعدی نیز ماهیت تجارت را تغییر داده اند. اما در افزایش میزان آن نقشی نداشته اند. کارخانه ها طی ده ها فعالیت با بکار گیری ربات ها توانستند یک سری ماموریت های جدید را به آن ها بسپارند. امروزه با پیشرفت های تکنولوژیکی که رباط هایی را برای انجام وظایف پیچیده تر که نیازمند درک زبان و مهارت های حرکتی است برای جمع آوری قطعات پیچیده و کار بامواد حساسی مثل منسوجات نیز بکار گرفته شده اند .

• فناوری های جدید عامل پیشرفت تجارت جهانی

تجارت ، امروزه بیش از هر عامل دیگری به کاهش فقر جهانی کمک کرده است . کشورهایی که استراتژی هایشان را برای استفاده از موج بعدی جهانی شدن متحول کنند خواهند توانست از تجارت جهانی بعنوان پلی برای خروج از فقر و ورود به جرگه کشورهای متوسط و پیشرفته استفاده کنند . این امر نیازمند تغییر اساسی در چشم انداز آن ها نسبت به آینده است تا تجارت جدید جهانی از آنان استقبال کند. فراموش نکنیم که تکنولوژی های جدید افراد و شرکت ها را برای دسترسی به یک جهش فوق العاده توانمند می سازد و این عامل مهمی است که آن ها بتوانند به مدد آن وارد جرگه کشورهای پیشرفته شوند . شرکت ها برای بهره گیری از خدمات دیجیتالی نیاز دارند نیروهای خود را آموزش بدهند تا آن ها به دانش کاربردی فناوری های مدرن ارتباطی و اتوماسیون صنعتی دست یابند.

*اکرم صدیقی. سردبیرسایت اقتصاد برتر