محمد گرجی‌آرا کارشناس بازار سرمایه

سوالی که بسیاری از فعالان اقتصادی درنظر دارند این است که بر خلاف بسیاری از بازارهای مالی بین‌المللی در شرایطی که بیماری کووید-۱۹ در کلیه بازارها وضعیت رکودی حاکم است بورس تهران همچنان پیشتاز بازارهای مالی در ایران بوده و به رشد خود ادامه می‌دهد. مساله اصلی این است که علت این رشد خلاف قاعده نسبت به سایر بازارهای بین‌المللی چیست؟

شرایط کنونی که در بازار سهام حاکم است، تحت‌تاثیر دو علت عمده رشد انتظارات تورمی و نرخ بهره منفی قرار دارد؛ در علت اول، شکل‌گیری انتظارات تورمی کلیه فعالان اقتصادی انتظار دارند قیمت‌ها در بلند مدت با رشد همراه باشند و از این‌رو منابع نقدی خود را تبدیل به دارایی‌ها می‌کنند که این رفتار در شرکت‌ها با رشد موجودی کالا و مواد اولیه و درحوزه اشخاص حقیقی با رشد تقاضا برای دارایی‌های پوشش‌دهنده تورم مانند مسکن، طلا، سهام، ارز و... است. این روزها بخش عمده فعالان بازار اشخاص حقیقی تازه وارد به بازار هستند که حجم معاملات عمده بازار را به خود اختصاص داده‌اند. بسیاری از این اشخاص، افرادی هستند که مبلغی را دارند که امکان سرمایه‌گذاری در بازاری مانند مسکن برای آنها نیست و در بازار ارز و طلا نیز به علت افزایش قیمت‌ها در دو سال اخیر به لحاظ ذهنی انگیزه ورود ندارند. آخرین بازاری که موردتوجه قرار گرفت بازار سهام بوده که سرمایه‌گذاران با هر مبلغی وارد بازار شده و اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند. در همین راستا رکوردهای رشد شاخص و جلب توجه این بازار در میان بازارهای سرمایه‌گذاری باعث شده حجم ورود پول به این بازار از سوی اشخاص حقیقی به‌صورت نمایی و صعودی باشد. عامل شکل‌گیری چنین انتظاراتی کسری بودجه دولت و نبود چشم‌انداز در اصلاح وضعیت اقتصادی بوده و موجب شده که عامل رشد بازار از تورم به انتظارات تورمی تغییر کند و در صورت ادامه دار شدن این وضعیت پس از مدتی سایر بازارهای مالی از انتظارات تورمی متاثر خواهد شد. همچنین عامل دیگری که به شرایط این روزهای بورس دامن می‌زند نرخ بهره منفی‌ای است که در بازار پولی به سپرده‌گذاران ارائه می‌شود. این نرخ بهره منفی باعث شده است که در سررسید سپرده‌های یکساله انگیزه‌ای برای تمدید وجود نداشته باشد. همچنین چنین شرایطی موجب تغییر سرفصل سپرده‌های سرمایه‌گذاری (شبه پول) به سپرده‌های جاری (دیداری) شده و نرخ رشد سپرده‌های جاری باعث افزایش سرعت گردش پول در بازارها شده است. در کنار این شرایط نرخ رشد ادامه دار نقدینگی و رسیدن به نرخ رشد ۲۸درصد باعث شده است که نقدینگی سرگردان مامنی در بورس پیدا کند. در واقع آنچه که بورس را بی‌توجه به شرایط فعلی جامعه کرده، انتظار ادامه دار شدن تورم و نرخ بهره منفی در بازارهاست. تفاوت بورس تهران با سایر بورس‌های دیگر عدم افت تولید شرکت‌ها و عدم خاموشی شرکت‌های بورسی است و سرمایه‌گذاران انتظار دارند اثر بیماری کووید-۱۹  بر تولید و صادرات شرکت‌ها به‌صورت موقت باشد. همچنین با کندی تجارت خارجی میان ایران با سایر کشورها رشد دلار نیما و بازار آزاد اتفاق افتاده است که مبالغ اسمی فروش شرکت‌ها را افزایش خواهد داد.

به نظر می‌رسد درحال‌حاضر سرمایه‌گذاران اثر بیماری کووید-۱۹ را بر فروش مقداری شرکت‌ها گذرا می‌بینند و به‌نظر می‌رسد چالش‌های پیش روی دولت در سال ۹۸ و ۹۹ خود دامن زننده شرایط کسری بودجه و انتظارات تورمی هستند. مادامی که این انتظار در بازارها وجود دارد بازار بی‌توجه به متغیرهای بیرونی اقدام به خرید شرکت‌ها می‌کنند که البته این خریدهای بی‌پروا باعث شده که در بخشی از سهم‌های بازار حتی با شکل‌گیری سناریوهای تورمی شدید قیمت فعلی نتواند توسط مبلغ سود شرکت توجیه شود و به نظر می‌رسد دچار اصلاح قیمت خواهند شد.  به‌طور کلی در سال ۹۹ بازدهی شاخص کل بورس با شیب کاهنده ولی افزایشی همراه خواهد بود. در واقع رشد بازار بیشتر از محل سهم‌های عقب‌مانده بازار که عموما سهم‌های بزرگ‌تر بازار هستند، قابل انتظار است.