سیاه و سفید «عرضه بزرگ»

از امروز قرار است پذیره‌نویسی نخستین صندوق قابل معامله در بورس (ETF) دولتی مرتبط با سهام بانک و بیمه آغاز شود. فروش بزرگی که برآورد می‌شود به ۱۶ هزار میلیارد تومان نقدینگی نیاز داشته باشد و به دلیل تخفیف ۲۰ درصدی دولت انتظار بر این است که با استقبال گسترده مردم مواجه شود. عزم جزم دولت برای واگذاری سهام شرکت‌های دولتی و نیمه‌دولتی در قالب صندوق‌های قابل معامله همزمان با ایجاد جذابیت بازار سرمایه نزد توده‌های مردم، موجی از انتقادات از سوی اقتصاددانان در پی داشته است. شماری از اقتصاددانان واگذاری سهام دولت را در قالب صندوق‌های قابل معامله را بر خلاف اهداف خصوصی‌سازی می‌دانند و معتقدند که این نحوه از واگذاری سهام «چالش‌های جدی در حکمرانی شرکت‌های به اصطلاح خصوصی» ایجاد خواهد کرد. «دنیای اقتصاد» روز گذشته در گزارشی تحت عنوان «خشت کج واگذاری بزرگ» آرای دو تن از صاحب‌نظران را در انتقاد به این واگذاری منعکس کرده است. در کنار این مساله، آزادسازی سهام عدالت هم موضوع دیگری است که طی این روزها محل بحث محافل اقتصادی و بورسی بوده است. به نظر می‌رسد نگرانی عمده اقتصاددانان به کیفیت واگذاری‌هایی است که اکنون دولت به دلیل فشار ناشی از کسری بودجه در حال جبران از طریق بازار سرمایه است.  اما آنچه اکنون سهامداران بورسی را خوشحال کرده، کیفیت واگذاری‌ها نیست بلکه رونق بی‌سابقه بورس در اثر توجه خاص دولت برای تامین منابع بودجه‌ای خود از مجرای بازار سرمایه است. بسیاری از فعالان بورسی واگذاری سهام در قالب صندوق‌های قابل معامله و همچنین آزادسازی سهام عدالت را تحولی بزرگ در بازار سهام می‌دانند که عملا تعداد بسیار زیادی از مردم را مستقیما درگیر بازار سرمایه خواهد کرد. از این منظر، ورود مردم به بازار سرمایه عاملی است که می‌تواند فارغ از جذابیت‌های بنیادی و سودآوری به تداوم رشد قیمت‌ها کمک کند.

مساله دیگری که احتمال تداوم رشد را نزد بورس‌بازان افزایش داده، نرخ صدور کدهای معاملاتی به منظور اجرای واگذاری بزرگ سهام دولت و نیز آزادسازی سهام عدالت است. روند صدور کدهای بورسی نشان می‌دهد که بازار سرمایه با امکانات نهادی کنونی نمی‌تواند به سرعت به تقاضا برای ورود به بازار جواب در خوری بدهد و در نتیجه، صدور کدهای آنلاین یا برخط برایETF‌ها و سهامداران سهام عدالت و امکان معامله آن در بازار، به زمان طولانی نیاز خواهد داشت. در واقع، ورود سهامداران عدالت به بازار و امکان خرید و فروش این سهام در قالب معاملات خرد نیاز به زیرساخت‌های فنی دارد که این امر با توجه به نرخ صدور کدهای معاملاتی که از ابتدای امسال توسط شرکت سپرده‌گذاری وجوه منتشر شده است چندان زیاد نیست. این موضوع را می‌توان در نرخ مشارکت سهامداران در عرضه‌های اولیه دید که تازه به رقم ۳/ ۲ میلیون نفر رسیده است. ضمن اینکه سامانه مرکزی معاملات و سپرده‌گذاری وجوه و همچنین سیستم‌های برخط کارگزاری‌ها هم توان پاسخگویی به این حجم از مشارکت را با فرض توسعه زیرساختی نخواهد داشت.