علی‌اکبر مختاری

این روزها همه‌جا مردم از تحولات بازار سهام و نتیجه سرمایه‌گذاری در این بازار می‌پرسند. رشد بی‌سابقه بازار بورس و چند برابر شدن سرمایه برخی افراد در این بازار در یک سال گذشته، به‌شدت وسوسه‌انگیز شده است. در دورانی که به سبب شیوع ویروس کرونا بخش عمده اقتصاد جهان و بازارهای بین‌المللی زمین‌گیر شده و رکود و ریزش کم‌سابقه‌ای را تجربه می‌کند، شاخص‌های بازار بورس ایران دچار روند افزایشی غیرواقعی است. تحریم‌ها و اقتصاد بیمار و تک‌محصولی ایران و داستان همیشگی افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی، موجب افزایش قیمت مسکن، طلا، سهام و خودرو و همچنین تورم نجومی شده، ولی این بار جریان سرمایه به‌صورت غیرمنتظره، به سمت بازار سهام هجوم آورده است و افزایشی بیش از نرخ تورم بازارهای موازی، به بازار سهام وارد کرده است. به گفته اقتصاددانان بخشی از این تقاضای اضافی به عواملی چون رکود در بازارهای طلا و مسکن و قابلیت بورس برای جذب سرمایه‌های خرد، همچنین عرضه شرکت‌های دولتی و کاهش نرخ سپرده‌های بانکی در سال جدید مرتبط است. با این توصیف از وضعیت به وجود آمده و تقاضای هیجانی در صف‌های طویلی که در پشت درب‌های کارگزاری‌ها شکل گرفته بیم‌ها و امیدهایی از آینده این بازار وجود دارد که باید با دقت بیشتری مورد بررسی مردم و مدیران اقتصادی قرار گیرد.
فرهنگ اقتصادی مردم ایران همانند فرهنگ سیاسی، بیشتر از احساس و عاطفه و هیجان شکل گرفته تا عقلانیت و صبوری و آینده‌نگری، و این ویژگی موجب می‌شود که ایرانیان کسب درآمد بالای پرریسک، سریع و در کوتاه‌مدت را به درآمدزایی کمتر و مطمئن و درازمدت ترجیح دهند. همچنین بخش عمده‌ای از افراد بخصوص نسل جوان در تصمیمات مالی و اقتصادی بدون مشورت و بی‌هدف و هیجانی عمل می‌کنند. تجربه شرکت‌های هرمی و صندوق‌های قرض‌الحسنه ورشکسته تا سفته‌بازی و خرید سهام برخی شرکت‌های غیرواقعی نشان از پرخطر بودن رفتار اقتصادی ایرانیان دارد. بازار بورس نیز بازار پر ریسکی است و موفقیت در این بازار نیازمند تجربه، صبوری و بهره‌مندی از اطلاعات و تحلیل‌های مرتبط است. کارشناسان توصیه می‌کنند افراد برای شروع کار با سرمایه اندک یا اندوخته اضافی خود وارد بازار سهام شوند و سرمایه زندگی خود را به امید سودهای کلان قربانی نکنند. لذا بیم آن می‌رود که تحولات آینده حوزه سیاست و اقتصاد موجب ترکیدن حباب بازار سهام گردد و برخی زیان‌های شدیدی را متحمل گردند و اعتماد عمومی نسبت به این بازار برای دوره طولانی‌مدت از بین برود یا سیل ورشکستگان بورسی در آینده به بحران امنیتی تبدیل شود و حوادث تلخ سال 96 در ورشکستگی صندوق‌های قرض‌الحسنه تکرار گردد.
نکته دوم در خصوص عملکرد دولت در عرضه شرکت‌های دولتی از جمله مجموعه شستا (سازمان تأمین اجتماعی) و ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی صنایع و معادن ایران) در بورس است. عرضه شرکت‌های دولتی در بورس اگرچه با هدف تأمین کسری بودجه و جمع‌کردن نقدینگی بازار انجام می‌گیرد ولی مهم‌تر از آن خصوصی‌سازی و شفاف‌سازی شرکت‌های دولتی امری مطلوب در اقتصاد دولتی و دستوری ایران است که به تأمین مالی بنگاه‌ها در جهت توسعه و گسترش تولید کمک خواهد کرد. لذا پایبندی به قوانین بورس، مشخص شدن مدیریت شرکت‌ها و واگذاری کامل و هدایت بنگاه‌ها از موارد اساسی عرضه بنگاه‌های دولتی است که اعتماد سرمایه‌گذاران و رونق سرمایه‌گذاری را به دنبال خواهد داشت. موضوع دیگر تفکیک رسالت حمایتی دولت و اهداف سازمان‌ها از واگذاری سهام برخی شرکت‌های دولتی است. به عقیده کارشناسان، عرضه کل سازمان ایمیدرو در سایه عرضه‌های دولتی به‌عنوان شانه خالی کردن دولت از حمایت و توسعه و گسترش صنایع و معادن ایران تلقی می‌شود.
لذا اطلاع‌رسانی، قانون‌گرایی و شفافیت در طرف عرضه و واقع‌گرایی و عقلانیت در طرف تقاضا امری مهم و اساسی در دوسویه بازار پرتلاطم بورس است که باید از سوی دولت و مردم موردتوجه قرار گیرد.

تعادل